१. रामेश्वरममधील बालपण आणि मातीचे संस्कार (१९३१-१९५४)
डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांनी त्यांच्या बालपणीच्या दिवसांचं, रामेश्वरममधील (तामिळनाडू) त्या साध्या पण संस्कारक्षम वातावरणाचं खूप सुंदर आणि हृदयस्पर्शी वर्णन केलं आहे. त्यांचं कुटुंब तसं सर्वसामान्य होतं, पण त्यांच्या घरात साधेपणा, प्रामाणिकपणा आणि धार्मिक सलोखा याला खूप महत्त्व होतं.त्यांचे वडील जैनुलाबदीन हे एक प्रामाणिक आणि खूप धार्मिक व्यक्ती होते. ते नावा चालवून कुटुंबाचा उदरनिर्वाह करायचे. शिक्षण कमी असलं तरी, त्यांच्याकडे व्यवहारज्ञान आणि आध्यात्मिक दृष्टी होती. त्यांच्या आई, आशियम्मा, एक प्रेमळ आणि उदार गृहिणी होत्या. कलाम साहेबांच्या आयुष्यावर त्यांच्या आई-वडिलांच्या साधेपणाचा, त्यांच्या निस्वार्थ वृत्तीचा आणि कष्टाळू स्वभावाचा खूप मोठा प्रभाव पडला. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांचे बालपण आर्थिकदृष्ट्या सोपं नव्हतं. पण लहान वयातच त्यांना शिक्षणाचं मोल कळलं होतं आणि त्यांनी त्या दिशेने प्रयत्न सुरू केले. कुटुंबाला मदत करण्यासाठी त्यांनी वृत्तपत्रं विकण्यापासून ते इतर छोटी-मोठी कामं केली. या अनुभवांमुळे ते स्वावलंबी बनले. त्यांच्या आयुष्यावर रामेश्वरम या गावाचाही खूप मोठा परिणाम झाला. रामेश्वरमचं शांत आणि धार्मिक वातावरण, तिथल्या मंदिर आणि मशिदीमधील एकोपा, त्यांच्या गुरुंकडून आणि मित्रांकडून मिळालेली शिकवण यामुळे त्यांच्यात सहिष्णुता, माणुसकी आणि ज्ञानाची ओढ निर्माण झाली. त्यांचे शिक्षक अय्यादुराई सोलोमन यांनी त्यांना शिकवलेलं "इच्छा, श्रद्धा आणि अपेक्षा या तीन गोष्टी तुमच्याकडे असतील, तर तुम्ही काहीही साध्य करू शकता" हे वाक्य त्यांच्या आयुष्याचं मार्गदर्शक तत्त्व बनलं.
२. शिक्षणाचं स्वप्न आणि त्याचा पाठलाग (१९५४-१९५७)
डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांचा शिक्षणाचा प्रवास हा त्यांच्या भावी वैज्ञानिक कारकिर्दीचा पाया होता.त्यांनी रामनाथपुरम येथील श्वार्ट्झ हायस्कूलमध्ये शिक्षण घेतलं. इथेच त्यांना विज्ञान आणि गणितात विशेष गोडी लागली. त्यांनी सेंट जोसेफ कॉलेज, तिरुचिरापल्ली येथून भौतिकशास्त्रात पदवी घेतली. इथे त्यांना विज्ञानाच्या मूलभूत गोष्टी खूप चांगल्या प्रकारे समजल्या. त्यानंतर त्यांनी मद्रास इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (MIT) मधून एरोनॉटिकल इंजिनियरिंगची पदवी मिळवली. MIT मध्ये प्रवेश मिळवण्यासाठी त्यांना पैशांची खूप अडचण आली, पण त्यांच्या बहिणीने आपले दागिने गहाण ठेवून त्यांना मदत केली, ज्यामुळे त्यांना शिक्षण पूर्ण करता आलं. MIT मध्ये असतानाच त्यांना विमानं आणि उड्डाण तंत्रज्ञानाबद्दल सखोल माहिती मिळाली आणि त्यांचं स्वप्न पक्कं झालं. 'एरोनॉटिकल इंजिनिअरिंग' निवडण्यामागे त्यांची आकाशात उंच उडण्याची तीव्र इच्छा होती.
३. सुरुवातीची नोकरी आणि ध्येय निश्चिती (१९५८-१९६२)
शिक्षण पूर्ण झाल्यावर कलाम साहेबांनी वैज्ञानिक म्हणून आपल्या कामाला सुरुवात केली.१९५८ मध्ये ते संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्थेमध्ये (DRDO) रुजू झाले. इथे त्यांनी हेलिकॉप्टर डिझाइन करण्याच्या कामात सहभाग घेतला. त्यांनी भारतीय हवाई दलासाठी एक छोटेखानी हॉवरक्राफ्ट डिझाइन केलं. सुरुवातीला त्यांना काही अपयश आलं, पण त्यातूनच त्यांनी शिकण्याची आणि पुढे जाण्याची प्रेरणा घेतली.याच काळात त्यांना भारताच्या अवकाश कार्यक्रमाचे जनक डॉ. विक्रम साराभाई यांची भेट घेण्याची संधी मिळाली. साराभाईंच्या दूरदृष्टीने कलाम खूप प्रभावित झाले आणि त्यांनी भारताच्या अवकाश कार्यक्रमात सहभागी होण्याचा निर्णय घेतला. ही भेट त्यांच्या आयुष्यातला एक महत्त्वाचा टप्पा ठरली.
४. भारतीय अवकाश संशोधन संस्थेतील (ISRO) कामगिरी (१९६३-१९८२)
DRDO मधून कलाम साहेब भारतीय अवकाश संशोधन संस्थेमध्ये (ISRO) रुजू झाले. हा त्यांच्या आयुष्यातला एक महत्त्वाचा आणि यशस्वी काळ होता. इथे त्यांना सॅटेलाईट लॉन्च व्हेईकल (SLV-III) प्रकल्पाचे प्रमुख (प्रकल्प संचालक) म्हणून जबाबदारी मिळाली. हा प्रकल्प भारतासाठी खूप महत्त्वाचा होता, कारण यामुळे भारत उपग्रह प्रक्षेपणात आत्मनिर्भर होणार होता. SLV-III प्रकल्पाची पहिली चाचणी (१९७९) तांत्रिक बिघाडामुळे अयशस्वी ठरली. हे अपयश त्यांच्यासाठी मोठा धक्का होता, पण डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांनी धीर सोडला नाही. त्यांनी आपल्या टीमचं मनोबल कायम राखलं आणि चुकांमधून शिकून पुन्हा प्रयत्न केले. त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे आणि त्यांच्या नेतृत्वामुळे अखेरीस १८ जुलै १९८० रोजी SLV-III यशस्वीरित्या प्रक्षेपित झालं, आणि रोहिणी उपग्रह पृथ्वीच्या कक्षेत यशस्वीपणे स्थापित झाला. हे यश भारताच्या अवकाश कार्यक्रमासाठी एक मैलाचा दगड ठरलं आणि भारताला जगातील अवकाश शक्तींमध्ये स्थान मिळालं.त्यांनी थुंबा येथील रॉकेट लॉन्चिंग स्टेशनमध्ये केलेल्या कामाचंही वर्णन केलं आहे, जिथे त्यांनी अनेक अडचणींवर मात करून यशस्वी प्रक्षेपण केलं.
५. क्षेपणास्त्र विकास कार्यक्रम (IGMDP) आणि 'मिसाईल मॅन'ची ओळख (१९८३-१९९२)
SLV-III च्या यशानंतर डॉ. कलाम पुन्हा DRDO मध्ये परतले आणि त्यांना भारताच्या संरक्षण क्षमतेत क्रांती घडवण्याचं मोठं काम सोपवण्यात आलं.१९८३ मध्ये त्यांना एकात्मिक क्षेपणास्त्र विकास कार्यक्रम (Integrated Guided Missile Development Program - IGMDP) या महत्त्वाकांक्षी कार्यक्रमाचं नेतृत्व करण्याची जबाबदारी मिळाली. या कार्यक्रमाचा मुख्य उद्देश भारताला स्वतःच्या क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञानात सक्षम बनवणं हा होता.त्यांच्या नेतृत्वाखाली पृथ्वी (लहान पल्ल्याचं क्षेपणास्त्र), अग्नी (मध्यम पल्ल्याचं क्षेपणास्त्र), आकाश (जमिनीवरून हवेत मारा करणारं), त्रिशूल (लहान पल्ल्याचं, जलद मारा करणारं) आणि नाग (रणगाडाविरोधी) यांसारख्या अनेक क्षेपणास्त्रांचा यशस्वी विकास करण्यात आला. 'अग्नी' आणि 'पृथ्वी' क्षेपणास्त्रांचं यशस्वी प्रक्षेपण हे त्यांच्या नेतृत्वाखालील या कार्यक्रमाचं मोठं यश होतं. यामुळे भारताला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एक मजबूत संरक्षण शक्ती म्हणून ओळख मिळाली. या काळात त्यांना अनेक तांत्रिक, आर्थिक आणि राजकीय अडचणींचा सामना करावा लागला. अनेक देशांनी भारताला तंत्रज्ञान देण्यास नकार दिला, पण कलाम आणि त्यांच्या टीमने स्वतःच्या बळावर तंत्रज्ञान विकसित करून ते यशस्वी करून दाखवलं. या यशांमुळेच त्यांना 'भारताचे मिसाईल मॅन' म्हणून ओळख मिळाली.
६. तंत्रज्ञान सल्लागार आणि पोखरण-२ अणुचाचण्या (१९९२-१९९९)
वैज्ञानिक म्हणून त्यांच्या कारकिर्दीच्या शेवटच्या टप्प्यात त्यांनी अनेक महत्त्वाच्या जबाबदाऱ्या सांभाळल्या.१९९२ ते १९९९ या काळात ते संरक्षण मंत्र्यांचे वैज्ञानिक सल्लागार आणि संरक्षण संशोधन व विकास विभागाचे (DRDO) सचिव होते. याच काळात त्यांनी पंतप्रधान आणि इतर महत्त्वाच्या व्यक्तींना विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाबद्दल मोलाचा सल्ला दिला.१९९८ मध्ये झालेल्या पोखरण-२ अणुचाचण्यांमध्ये डॉ. कलाम यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. या चाचण्या अत्यंत गुप्तपणे आणि देशाच्या सुरक्षिततेसाठी आवश्यक होत्या. भारताच्या अणुऊर्जा कार्यक्रमाला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळवून देण्यात त्यांचं मोठं योगदान होतं. या घटनेने भारताला एक अणुशक्ती म्हणून जागतिक नकाशावर आणलं.
७. डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच तत्त्वज्ञान आणि प्रेरणादायी विचार
'अग्नीपंख' हे फक्त वैज्ञानिक यशाचं वर्णन करत नाही, तर कलाम साहेबांच्या विचारांचं आणि त्यांच्या जीवनाच्या तत्त्वज्ञानाचंही दर्शन घडवतं. त्यांनी नेहमीच कठोर परिश्रमाचं महत्त्व सांगितलं. त्यांचं जीवन हेच याचं उत्तम उदाहरण आहे की, ध्येय गाठण्यासाठी कोणतीही शॉर्टकट नसतो असे ते म्हणत.त्यांना अनेकदा अपयशाचा सामना करावा लागला, पण प्रत्येक अपयशाला त्यांनी शिकण्याची संधी मानलं. त्यांच्या मते, अपयश हे यशाच्या दिशेने टाकलेलं पहिलं पाऊल असतं. त्यांनी आपल्या टीममधील सदस्यांना नेहमीच प्रेरणा दिली. त्यांच्या यशामागे त्यांच्या टीमचा अविस्मरणीय सहभाग होता. त्यांनी दाखवून दिलं की, चांगलं नेतृत्व म्हणजे सर्वांना सोबत घेऊन काम करणं.त्यांनी शिक्षणावर नेहमीच भर दिला. ज्ञानाची सततची भूक आणि नवीन गोष्टी शिकण्याची तयारी हे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचं वैशिष्ट्य होतं.
त्यांच्या ठिकाणी राष्ट्रनिष्ठा आणि दूरदृष्टी कुटकुट भरलेली आपल्याला दिसते. भारताला एक विकसित आणि सामर्थ्यवान राष्ट्र बनवण्याचं त्यांचं स्वप्न होतं. त्यांनी आपलं संपूर्ण आयुष्य या ध्येयासाठी समर्पित केलं. त्यांनी 'व्हिजन २०२०' ची कल्पना मांडली, ज्यात भारताला विकसित राष्ट्र बनवण्यासाठीचे विविध मार्ग सांगितले.ते प्रचंड आशावाद आणि सकारात्मकता वृत्तीचे होते.अत्यंत कठीण परिस्थितीतही ते सकारात्मक राहिले आणि इतरांनाही सकारात्मक राहण्याची प्रेरणा दिली.
स्वप्नांचं महत्त्व सांगताना ते म्हणतात, "स्वप्ने ती नसतात जी तुम्ही झोपेत पाहता, तर ती अशी असतात जी तुम्हाला झोपू देत नाहीत."
थोडक्यात सांगायचं तर, 'अग्नीपंख' हे डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांच्या आत्मविश्वासाची, त्यांच्या अदम्य जिद्दीची, कठोर परिश्रमाची आणि त्यांच्या निस्सीम राष्ट्रप्रेमाची एक जबरदस्त गाथा आहे. हे पुस्तक आपल्याला हे शिकवतं की, आपली पार्श्वभूमी कोणतीही असो, दृढनिश्चय, प्रामाणिकपणा आणि ज्ञानाची कास धरून आपण कोणतंही ध्येय गाठू शकतो. त्यांच्या जीवनातून आणि त्यांच्या कामातून हे स्पष्ट होतं की, एक व्यक्ती आपल्या देशाला किती मोठं योगदान देऊ शकते. हे पुस्तक फक्त भारताच्या वैज्ञानिक प्रगतीचा इतिहास सांगत नाही, तर तरुण पिढीला मोठी स्वप्नं पाहण्याची आणि ती पूर्ण करण्यासाठी अथक प्रयत्न करण्याची प्रेरणा देतं. म्हणूनच डॉ. कलाम हे 'जनतेचे राष्ट्रपती' म्हणून ओळखले जातात आणि त्यांचं 'अग्नीपंख' हे पुस्तक आजही अनेकांसाठी एक प्रेरणास्रोत म्हणून काम करतं. म्हणूनच शिक्षणाबद्दल कमालीची आस्था असणाऱ्या मा. डी के जाधव साहेब यांनी त्यांच्या जन्मदिनानिमित्त उपस्थितांना अग्नीपंख पुस्तकाची प्रत रिटर्न गिफ्ट देऊ केली असावी.... धन्यवाद.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा