शैक्षणिक बातम्या

तुमच्या आयुष्याला कलाटणी देऊ शकणारे 'थिंक अँड ग्रो रिच' या नेपोलियन हिल यांच्या सुप्रसिद्ध पुस्तकाचा सारांश


मित्रांनो, आज आपण नेपोलियन हिल यांच्या 'थिंक अँड ग्रो रिच' या प्रेरणादायी पुस्तकाविषयी बोलणार आहोत. नेपोलियन हिल यांना लहानपणीच अँड्र्यू कार्नेगी यांनी यशाचं एक गुपित सांगितलं, ज्याचा वापर करून अनेकांनी आपलं नशीब घडवलं. हे गुपित शोधण्यासाठी हिल यांनी अनेक वर्षं कठोर परिश्रम केले आणि त्यांना समजलं की, कोणत्याही व्यवसायात किंवा क्षेत्रात यश मिळवता येतं. अगदी कमी शिकलेली व्यक्तीही श्रीमंत होऊ शकते! हेच रहस्य ते आपल्या वाचकांसोबत शेअर करू इच्छित होते.
हे पुस्तक अशा लोकांसाठी आहे जे हे रहस्य जाणून घेण्यासाठी उत्सुक आहेत. ज्यांनी ते स्वीकारलं, त्यांची श्रीमंत होण्याची स्वप्नं पूर्ण झाली. पण हे इतकं सोपं नाही, मित्रांनो. यासाठी तुम्हाला कठोर परिश्रम करावे लागतील.
या पुस्तकात तुम्हाला यश मिळवण्यासाठी काय आणि कसं करावं, कधी सुरुवात करावी आणि ते तुमच्या आयुष्यात कसं लागू करावं हे शिकायला मिळेल. प्रत्येक प्रकरणात नेपोलियन हिल यांनी काही सोप्या पायऱ्या सांगितल्या आहेत, ज्यांचा अवलंब करून कोणीही आपलं जीवन यशस्वी करू शकतं. जर तुम्हालाही तुमच्या आयुष्यात पैसा, आदर, चांगलं व्यक्तिमत्व, मनःशांती आणि आनंद हवा असेल, तर तुम्ही या श्रीमंत लोकांच्या अनुभवातून शिकू शकता. या पायऱ्या फॉलो करताच तुम्ही त्या गुपिताच्या जवळ जाल. आता तयार व्हा, कारण तुमच्याकडे तुमचं जीवन बदलण्याची एक सुवर्णसंधी आहे.
नेपोलियन हिल आपल्याला या गुपिताचा एक छोटासा संकेत देतात: प्रत्येक प्रगती आणि समृद्धी एकाच कल्पनेने सुरू होते आणि त्याची पहिली पायरी म्हणजे 'इच्छा'. जेव्हा तुम्हाला मनापासून काहीतरी हवं असतं, तेव्हा ते तुमच्यासमोर वास्तवाच्या रूपात येतं. तुमच्या स्वप्नांबद्दल पुन्हा पुन्हा विचार करून तुम्ही ते साध्य करण्याचे मार्ग शोधू लागता.
इथे एक महत्त्वाची संकल्पना आहे - 'पैशाची जाणीव' (Money Consciousness). याचा अर्थ पैशावर लक्ष केंद्रित करणे. जेव्हा तुमच्या मनात भरपूर पैसे कमावण्याची तीव्र इच्छा असते, तेव्हा ती तुमच्या मनात एक विशेष 'मानसिक अवस्था' बनते, जिथे तुम्हाला स्वतःला आधीच श्रीमंत वाटू लागतं. जेव्हा तुम्ही पैशाची जाणीव ठेवता, तेव्हा पैसे कमावण्याच्या संधी आपोआप तुमच्याकडे येऊ लागतात.
पैशाची जाणीव निर्माण करण्याच्या सहा सोप्या पायऱ्या:
मी तुम्हाला अशा सहा पायऱ्या सांगणार आहे, ज्या तुम्हाला निश्चितच पैशाची जाणीव निर्माण करायला मदत करतील:
 * किती पैसे हवे आहेत ते ठरवा: तुम्हाला किती पैसे कमवायचे आहेत हे स्पष्टपणे ठरवा. 'मला खूप पैसे हवे आहेत' असं म्हणणं पुरेसं नाही. तुम्हाला एक निश्चित रक्कम हवी आहे. तुमचं स्वप्न पूर्ण होण्यासाठी तुम्हाला एका निश्चित रकमेचा विचार करावा लागेल.
 * त्यासाठी तुम्ही काय देणार ते ठरवा: इतके पैसे कमवण्यासाठी तुम्ही काय करू शकता हे ठरवा, कारण काहीही फुकट मिळत नाही.
 * वेळेची मर्यादा सेट करा: तुमची ठरवलेली रक्कम तुम्हाला कधी मिळेल याची तारीख ठरवा.
 * योजना तयार करा आणि कृती करा: अशी योजना बनवा, ज्यामुळे तुम्ही ती रक्कम कमवू शकाल आणि मग त्यावर न डगमगता काम सुरू करा.
 * सर्व काही लिहून काढा: तुमची संपूर्ण योजना कुठेतरी लिहून ठेवा. किती पैसे आवश्यक आहेत, कधी आणि काय योजना आहे, हे सर्व कागदावर उतरलं पाहिजे.
 नियमितपणे वाचा आणि कल्पना करा: 
हे विधान दिवसातून दोनदा वाचा आणि लक्षात ठेवा की, जर तुम्हाला खरोखर श्रीमंत होण्याची इच्छा असेल, तर या चरणांचे अनुसरण करणं तुम्हाला कठीण वाटणार नाही.
अशा प्रकारे, हळूहळू तुम्हाला दिसेल आणि वाटेल की तुम्ही 'जागरूक' होत आहात. हे पुन्हा पुन्हा सांगत राहा आणि तुम्हाला आढळेल की तुमच्याकडे खरोखरच तुम्ही विचार केलेला पैसा आहे. लक्षात ठेवा, प्रत्येक मोठ्या कामगिरीमागे एक मोठं स्वप्न असतं.
विश्वातील शक्ती आणि तुमचे विचार:
विश्वात अशी एक शक्ती असते जी आपल्याला ज्या गोष्टींवर विश्वास ठेवतो, त्या गोष्टींच्या जवळ आणते. जेव्हा आपण सकारात्मक विचार करतो, तेव्हा चांगल्या गोष्टी आपोआप घडू लागतात आणि नकारात्मक विचार आपल्याला वाईट परिस्थितीत टाकतात. खरं तर, दुर्दैव किंवा वाईट नशीब असं काहीही नसतं. आपण कशावर विश्वास ठेवतो, हे महत्त्वाचं आहे.
काही लोक विनाकारण स्वतःला दुर्दैवी समजू लागतात आणि काही जण नेहमीच स्वतःला गरीब समजत राहतात. जर आपल्याला खात्री असेल की आपली परिस्थिती कधीही बदलू शकत नाही, तर याचा अर्थ असा की आपण स्वतःच आपल्या दुर्दैवाची कथा लिहित आहोत. आपण जे काही मनात आणतो, तेच आपल्याला वास्तविक जीवनात दिसेल.
जर तुम्ही भीती आणि शंका तुमच्या मनात घर करू दिल्या, तर तुम्ही नेहमीच घाबरत राहाल आणि स्वतःवर विश्वास ठेवू शकणार नाही. असं केल्याने तुम्ही स्वतःला अशा वर्तुळात बांधता, जिथून बाहेर पडणं कठीण होतं. पैशाबद्दल जागरूक होण्यासाठी, स्वतःवर विश्वास ठेवणे खूप महत्त्वाचं आहे.
लक्षात ठेवा, प्रत्येक क्षणी स्वतःला श्रीमंत समजा आणि स्वतःवर विश्वास ठेवा की एके दिवशी तुम्ही खूप पैसे कमवाल. जे लोक नेहमी स्वतःला गरीब समजतात, असे लोक श्रीमंत होऊ शकत नाहीत. आपण जे विचार करतो ते आपण बनतो. आपण आपल्या मनात भरलेले विचार आपलं वास्तव जीवन घडवतील. आता हे तुमच्यावर अवलंबून आहे की तुम्ही गरिबी निवडता की श्रीमंती.
एकदा श्रीमंत होण्याचा विचार तुमच्या मनात पूर्णपणे आला की, तुमचा विश्वास तुमच्या समोरील सर्व मर्यादा काढून टाकेल आणि तुम्हाला यशाच्या मार्गावर पुढे घेऊन जाईल.
ऑटो सजेशन (स्वतःला सकारात्मक सूचना देणे)
आपलं अवचेतन मन (Subconscious Mind) हे सुपीक जमिनीसारखं आहे. जर आपण त्यात योग्य बीज पेरलं नाही, तर त्यात तण वाढतील. म्हणून, आपल्याला 'ऑटो सजेशन'चा सराव करावा लागेल, जेणेकरून आपलं मन निरुपयोगी गोष्टींनी भरलं जाणार नाही.
आपल्यात इतकी क्षमता आहे की आपण आपल्या अवचेतन मनात येणारे विचार निवडू शकतो. हे अवचेतन मन आपले विचार प्रत्यक्षात बदलतं, पण हे तेव्हाच घडू शकतं जेव्हा आपण ऑटो सजेशनद्वारे त्याच्यापर्यंत पोहोचतो. म्हणून, नेहमी तुमचं मन सकारात्मक विचारांनी भरा. जेव्हा आपण आपल्या मनावर नियंत्रण ठेवत नाही, तेव्हा आपण हरतो.
तुम्हाला जे हवं आहे, ते दररोज पुन्हा पुन्हा सांगा. जर तुम्हाला श्रीमंत व्हायचं असेल, तर त्यासाठी पूर्णपणे तयार राहा आणि त्याला तुमची सवय बनवा. एके दिवशी ही सवय तुम्हाला अशा संधी देईल की तुमचं यश प्रत्यक्षात येईल. आजपासूनच स्वतःला एक श्रीमंत आणि यशस्वी व्यक्ती मानण्यास सुरुवात करा. स्वतःला एक श्रीमंत आणि यशस्वी व्यक्ती म्हणून विचार करायला सुरुवात करा आणि त्याचा सराव करत राहा, जेणेकरून तुमची योजना आपोआप तुमच्यासमोर येऊ लागेल. आपण आपलं अवचेतन मन अशा प्रकारे तयार केलं पाहिजे की ते आपल्या विचारांना प्रत्यक्षात आणेल.
विशेष ज्ञान आणि कौशल्ये:
उदाहरणार्थ, हेन्री फोर्ड यांनी स्वतः फारसं शिक्षण घेतलेलं नव्हतं, पण त्यांना ऑटोमोबाइलचं खूप चांगलं ज्ञान होतं. जेव्हा एका वृत्तपत्राने त्यांच्यावर मानहानीचा दावा केला आणि त्यांना अज्ञानी म्हटलं, तेव्हा न्यायालयात फोर्ड यांना अनेक प्रश्न विचारण्यात आले. या प्रश्नांना कंटाळून फोर्ड यांनी उत्तर दिलं की, "मी माझ्या ॲडमिनला फोन करून तुमच्या प्रश्नांची उत्तरं मिळवू शकतो. मला माझं मन प्रत्येक गोष्टीच्या ज्ञानाने भरण्याची गरज नाही." या उत्तराने कोर्टातील सर्वांना आश्चर्यचकित केलं, पण फोर्ड यांच्याकडे त्यांच्या कामाबद्दल आवश्यक माहिती होती आणि त्यांना त्यांचं ध्येय काय आहे हे देखील माहीत होतं. म्हणून, जे लोक फारसे शिक्षित नाहीत, ते देखील त्यांच्या विशेष कौशल्य आणि ज्ञानामुळे यशस्वी होऊ शकतात. केवळ सामान्य ज्ञान किंवा शालेय शिक्षणच आपल्याला पुढे घेऊन जातं हे आवश्यक नाही.
जर आपल्याला एखाद्या विशिष्ट गोष्टीत रस असेल, तर आपण त्यावरिल कोर्स करू शकतो किंवा प्रशिक्षण घेऊ शकतो. शिकणं नेहमीच शक्य आहे. शिकणं हे शाळेपुरतं मर्यादित नाही. आपण कोणत्याही वयात जीवनात काहीही शिकू शकतो. आपल्यावर कितीही जबाबदाऱ्या असल्या तरी आपण आपली कौशल्ये शिकण्यासाठी वेळ काढू शकतो. विशेष ज्ञान असणं चांगलं आहे, कारण ते आपल्याला आपल्या भविष्यासाठी दिशा देतं. म्हणून जर तुम्हाला तुमच्या आयुष्यात यश हवं असेल, तर तुमचं मन सकारात्मक आणि समृद्ध विचारांनी भरा. तुमचं कौशल्य सुधारणं महत्त्वाचं आहे.
कोणत्याही कंपनीत नोकरी मिळवण्यासाठी, केवळ तुमची कौशल्येच नाही, तर तुमचं व्यक्तिमत्व देखील महत्त्वाचं आहे. तुमची शैली, तुम्ही इतरांशी कसे वागता आणि कोणत्याही परिस्थितीला तोंड देण्याची क्षमता, हे सर्व तुमच्या व्यक्तिमत्त्वाचा भाग आहेत. जरी एखादी व्यक्ती शिक्षित नसली तरी, जर त्याचं विशेष उद्दिष्ट आणि सकारात्मक व्यक्तिमत्व असेल, तर तो निश्चितच यशस्वी होतो.
लक्षात ठेवा, जो व्यक्ती केवळ शालेय शिक्षणाला सर्वकाही मानतो आणि शिकणं थांबवतो, तो स्वतःला मर्यादित करतो. तो एका टप्प्यापर्यंत पोहोचू शकतो, पण खरं यश तेव्हाच मिळतं जेव्हा आपण सतत काहीतरी नवीन शिकत राहतो.
कल्पना (Imagination)
खूप पूर्वीची गोष्ट आहे की, एक जुना स्थानिक डॉक्टर एका केमिस्टच्या दुकानात गेला आणि तिथल्या तरुण कारकुनाला म्हणाला की त्याची किटली आणि लाकडी पेडल आता खूप जुनी झाली आहे. कारकुनाने त्याला एक नवीन किटली आणि लाकडी पेडल दिले आणि या कारकुनाने डॉक्टरांकडून एक छोटासा कागद विकत घेतला, ज्यावर एक खास सूत्र लिहिलेला होतं.त्याच्या संपूर्ण आयुष्याची कमाई या सूत्रावर त्याने इन्व्हेस्ट केली.   त्याने ते सूत्रावर आधारित उद्योग सुरू केला जो नंतर कोका-कोला नावाने प्रसिद्ध झालाआणि ज्याने लाखो लोकांना रोजगार दिला. या कारकूनाचं नाव होतं आसा कॅन्डलर.
पण यशाचं खरं कारण कागदाचा तो तुकडा नव्हता, तर त्याची कल्पनाशक्ती होती. तुमच्या इच्छा पूर्ण करण्यासाठी कल्पनाशक्तीचा वापर करणं खूप महत्त्वाचं आहे. तरच त्या प्रत्यक्षात येतात. ज्या गोष्टी आपल्याला यशापासून दूर ठेवतात, त्या म्हणजे आपले स्वतःचे विचार. तुमचे विचार बदला, तुमची कल्पनाशक्ती वापरा, मग पहा जादू कशी होते.
आज, गॅझेट्स, सोशल मीडिया यांसारख्या आपल्या आजूबाजूला आपण पाहत असलेल्या सर्व गोष्टी कोणत्या ना कोणत्या कल्पनेने सुरू झाल्या आहेत, पण खरं यश तेव्हाच मिळतं जेव्हा ही कल्पना उत्कटतेने पुढे नेली जाते.
नियोजन (Organized Planning)
जोपर्यंत तुमच्याकडे मजबूत योजना नसेल, तोपर्यंत तुम्ही यश मिळवू शकत नाही. अशा लोकांना तुमच्यासोबत ठेवा, जे तुमच्या योजनेनुसार काम करू शकतील. अपयश एक टीम बनवण्यात आणि त्या लोकांशी जोडून तुमची योजना पुढे नेण्यास मदत करू शकतं. प्रत्येक व्यक्तीमध्ये सर्व गुण नसतात, म्हणून तुम्ही इतरांच्या सहकार्याने आणि सुसंवादानेच तुमचं ध्येय गाठू शकता.
जर तुमची पहिली योजना अयशस्वी झाली, तर ती सुधारा आणि दुसरी योजना बनवा. यशस्वी लोक हार मानण्याऐवजी नवीन योजना बनवतात. थॉमस एडिसननेही हजारो वेळा प्रयत्न केले, तेव्हाच तो लाईट बल्ब शोधू शकला. जर त्याने हार मानली असती, तर आज कदाचित कोणालाही त्याचं नाव कळलं नसतं.
अपयश म्हणजे कुठेतरी काहीतरी कमतरता आहे, ज्यामुळे तुमची योजना कार्य करू शकली नाही. याचं कारण शोधा, ती सुधारा आणि चांगल्या योजनेसह पुन्हा प्रयत्न करा. अशा प्रकारे, प्रत्येक पावलावर लक्ष द्या आणि न थांबता तुमच्या ध्येयाकडे वाटचाल करत राहा.
नवीन योजना बनवणे:
तुम्ही एक पूर्णपणे सिद्ध योजना बनवली पाहिजे, जी प्रत्येक पैलूने मजबूत असेल आणि पूर्ण कठोर परिश्रमाने त्यावर काम करावं.
निर्णय (Decision)
फोर्ड मोटर्सची 'मॉडल टी' कार एकेकाळी जगातील सर्वात सोपी आणि कदाचित सर्वात कुरूप कार मानली जात असे. कंपनीच्या सल्लागारांनी हेन्री फोर्डला तिची रचना बदलण्याचा सल्ला दिला, पण तो त्याच्या विचारांवर ठाम राहिला आणि तोच मॉडेल बनवत राहिला.जरी नंतर त्याने डिझाइनमध्ये थोडा बदल केला, तरी तोपर्यंत मॉडेल टी ने त्याला भरपूर पैसे कमावून दिले होते.
हेन्री फोर्डची सर्वात मोठी ओळख म्हणजे जलद आणि ठाम निर्णय घेण्याची त्यांची क्षमता. प्रत्येक यशस्वी व्यक्तीमध्ये निश्चितच हा गुण असतो. जे लोक 'हो' आणि 'नाही' म्हणत राहतात, ते बहुतेकदा गरिबी आणि अपयशाने वेढलेले असतात. एकदा निर्णय घेतला की, तो अंमलात आणण्यास विलंब करू नये, कारण विलंब म्हणजे वेळ आणि पैसा दोन्हीचा अपव्यय होतो.
फोर्डने मध्यममार्गी लोकांबद्दल नकारात्मक गोष्टी बोलणाऱ्या टीकाकारांकडे लक्ष दिलं नाही, कारण त्याला त्याच्या निर्णयावर पूर्ण विश्वास होता. श्रीमंत लोक लवकर निर्णय घेतात आणि वेळेनुसार आवश्यक बदल देखील करतात. लोकांच्या बोलण्याने प्रभावित होण्याऐवजी ते त्यांच्या स्वतःच्या कल्पनांवर विश्वास ठेवतात.
मतांचा आदर, पण स्वतःचा विचार:
'मत' ही जगातील सर्वात स्वस्त गोष्ट आहे. प्रत्येकजण तुम्हाला फुकट सल्ला देण्यास तयार आहे. जर तुम्ही प्रत्येकाकडून मत मागत राहिलात, तर तुमचं खूप नुकसान होईल, ते फायदेशीर ठरणार नाही. बऱ्याचदा लोक तुम्हाला असे सल्ले देतील, जे तुम्हाला निराश करतील आणि तुम्हाला प्रेरित करणार नाहीत.
म्हणून, तुमच्या 'मास्टर माइंड ग्रुप'कडूनच सल्ला घ्या, कारण हेच लोक तुम्हाला पूर्णपणे मदत करतील आणि पाठिंबा देतील. तुमच्याकडे स्वतःचं मन आहे, त्याचा वापर करा. तुमच्या आत एक आग आहे, जी तुम्हाला यशाकडे घेऊन जाऊ शकते. चांगले निर्णय घेणे म्हणजे तुम्हाला काय हवं आहे हे तुम्हाला माहिती असणं. जग फक्त त्यांचाच आदर करतं, ज्यांच्या शब्दांना वजन आहे आणि ज्यांचं काम स्वतःसाठी बोलतं.
सातत्य (Persistence)
चिकाटीने हळूहळू पण सतत पुढे जात राहणं महत्त्वाचं आहे. ज्यांना यश हवं आहे, त्यांनी प्रथम त्यांचं गंतव्यस्थान स्पष्टपणे समजून घेतलं पाहिजे. त्यांना काय साध्य करायचं आहे आणि का, याचं स्पष्ट उत्तर मिळाल्यावरच खरी प्रेरणा मिळते. स्वतःवर विश्वास ठेवा, तुमच्याकडे अशी क्षमता आणि ज्ञान आहे जे तुम्हाला यश मिळवून देऊ शकतं.
तुमच्या सहकाऱ्यांशी चांगले संबंध ठेवा, कारण हा 'सहकारी' तुमच्यासाठी अमूल्य आहे. सर्वप्रथम, तुमची भीती काढून टाका, कारण भीती आपल्याला थांबवते आणि संधींपासून दूर ठेवते. बरेच लोक फक्त बसून मोठ्या संधीची वाट पाहत बसतात, पण प्रयत्नांशिवाय यश मिळत नाही. मोठ्या संधी तेव्हाच उपलब्ध होतात, जेव्हा तुम्ही नियोजन करता आणि त्यासाठी कठोर परिश्रम करता.
जे लोक त्यांच्या आवडीचे आणि विशेष उद्दिष्ट ठेवतात आणि नियोजनाद्वारे ते साध्य करायचा प्रयत्न करतात, त्यांना सुरवातीला पराभवाचा सामना करावा लागतो, पण पराभव हा तात्पुरता असतो, म्हणून त्याला शिकण्याची संधी असे समजून पुढे जात राहा. कधीकधी असं वाटतं की जणू काही एखादा लपलेला मार्गदर्शक आपल्या शक्तीची चाचणी घेण्यासाठी आपल्या मार्गात अडथळे आणतो. हे सर्व आपल्या इच्छाशक्तीची परीक्षा घेण्याचा एक मार्ग आहे. जेव्हा तुम्ही अडथळ्यांना न जुमानता पुढे जात राहता, तेव्हा शेवटी यश तुमची पावलं निवडतं.
मास्टर माइंडचं महत्त्व:
एक म्हण आहे की, 'ज्ञान ही शक्ती आहे', पण केवळ ज्ञान तुम्हाला श्रीमंत बनवू शकत नाही. ज्ञान तेव्हाच शक्ती बनतं, जेव्हा ते ध्येय गाठण्यासाठी योग्य मार्गाने वापरलं जातं. 'मास्टर माइंड' हा अशा लोकांचा समूह आहे, जो तुमचं ज्ञान वाढवतो, जेणेकरून ते तुमची शक्ती बनू शकेल. या लोकांचे तुमच्यासारखाच उद्देश आहे.
अशा प्रकारे, यश मिळवण्यासाठी, तुमचे विचार दृढ करा, योग्य निर्णय घ्या, संयम ठेवा आणि तुमच्या मास्टर माइंड ग्रुपशी एकता आणि समन्वयाने पुढे जा. इलेक्ट्रिक बॅटरीने आपण ही गोष्ट समजतो. एक बॅटरी तुम्हाला फक्त थोडी ऊर्जा देईल, पण जर तुमच्याकडे एकापेक्षा जास्त बॅटरी असतील, तर तुम्हाला दीर्घकाळ सतत ऊर्जा मिळत राहील.
त्याचप्रमाणे, जेव्हा तुमच्याकडे एक मजबूत मास्टर माइंड ग्रुप असतो, तेव्हा तुमची ताकद अनेक पटींनी वाढते. या ग्रुपच्या मदतीने तुम्ही तुमच्या कमकुवतपणावरही मात करू शकता. हेन्री फोर्डचं उदाहरण घ्या. त्यांची कॉर्पोरेशन स्थापन करण्यापूर्वी, ते एक गरीब, अशिक्षित आणि अज्ञात व्यक्ती होते. परंतु त्यांनी पाच विश्वासू लोकांना सोबत घेऊन त्यांचा व्यवसाय सुरू केला, ज्यांना ते त्यांचे मास्टरमाइंड मानत होते. त्यांनी महान संशोधक थॉमस एडिसन यांच्याशीही मैत्री केली.
फोर्ड यांनी त्यांच्या मास्टरमाइंड ग्रुपशी मैत्रीपूर्ण आणि सहकार्यात्मक संबंध ठेवले. या ग्रुपमुळेच ते त्यांची गरिबी दूर करू शकले आणि एक यशस्वी उद्योजक म्हणून उदयास आले. केवळ १० वर्षांत त्यांनी स्वतःला शिक्षित आणि बुद्धिमान बनवलं आणि ५ वर्षांनंतर ते त्यांच्या देशातील सर्वात श्रीमंत व्यक्ती बनले.
मास्टरमाइंड ग्रुपमध्ये सामील होण्याचे केवळ आर्थिकच नाही, तर मानसिक फायदे देखील आहेत. जेव्हा दोन मनं एकत्र येतात, तेव्हा एक नवीन आणि अदृश्य शक्ती निर्माण होते. दोन मनं एकत्रितपणे एका मनापेक्षा तिप्पट जास्त शक्ती निर्माण करू शकतात. जेव्हा एका ग्रुपमध्ये इतके विचार एकत्र येतात, तेव्हा ते एकाच मनापेक्षा चांगले विचार करू शकतात. जर ग्रुप सदस्यांमध्ये चांगले काम करण्याचे संबंध असतील, तर ते एकत्रितपणे कोणत्याही एका व्यक्तीपेक्षा जास्त साध्य करू शकतात.
तुमच्यातील 'सृजनशील ऊर्जे'चा विधायक वापर
प्रत्येक मानवी अस्तित्वात एक अत्यंत तीव्र आणि शक्तिशाली ऊर्जा असते. ही ऊर्जा जीवनाचा आधार आहे आणि ती आपल्याला काहीतरी निर्माण करण्याची, नवीन गोष्टी घडवण्याची प्रेरणा देते. सामान्यतः आपण या ऊर्जेचा संबंध शारीरिक स्तरावर लावतो, पण नेपोलियन हिल यांच्या मते, ही ऊर्जा त्याहून खूप मोठी आहे.
'ऊर्जेचे परिवर्तन' (Transmutation) याचा अर्थ आहे की, तुमच्यातील ही नैसर्गिक, तीव्र ऊर्जा एका स्वरूपातून दुसऱ्या, अधिक उत्पादक स्वरूपात बदलणे. म्हणजेच, या ऊर्जेचा वापर केवळ मूळ नैसर्गिक गरजा पूर्ण करण्यापुरता मर्यादित न ठेवता, तिला आपल्या ध्येयांसाठी, स्वप्नांसाठी आणि सर्जनशील कामांसाठी वळवणे.
या ऊर्जेमध्ये अफाट सामर्थ्य दडलेलं आहे. योग्य प्रकारे वापरल्यास, ती तुमच्या कल्पनांना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी आणि तुमच्या व्यावसायिक जीवनात अभूतपूर्व यश मिळवण्यासाठी एक शक्तिशाली साधन ठरू शकते. ही ऊर्जा जर अनियंत्रित राहिली, तर ती आयुष्यात समस्या निर्माण करू शकते; पण जर तुम्ही तुमच्या इच्छाशक्तीने तिला नियंत्रित करून योग्य दिशेने वळवले, तर त्यातून तुम्ही अनेक महान गोष्टी साध्य करू शकता.
इतिहास पाहिला तर अनेक महान संगीतकार, लेखक, कलाकार, वैज्ञानिक आणि यशस्वी उद्योजक यांनी आपल्यातील याच तीव्र ऊर्जेचा उपयोग त्यांच्या सर्जनशील कामांमध्ये केला आणि ते जगामध्ये नावाजले गेले. मनाला प्रेरित करण्याचे अनेक मार्ग असले, तरी ही जीवनदायिनी ऊर्जा ही सर्वात प्रभावी प्रेरक शक्तींपैकी एक आहे.
जे लोक या ऊर्जेवर नियंत्रण ठेवू शकत नाहीत, ते अनेकदा गरिबी, गुन्हेगारी किंवा इतर समस्यांमध्ये अडकतात. याउलट, ज्यांनी या शक्तीचा योग्य आणि विधायक वापर केला आहे, ते नेहमीच यशस्वी झाले आहेत आणि 'प्रतिभावान' म्हणून ओळखले जातात.
तुमच्यातील ही नैसर्गिक प्रेरणा, तुमच्या इतर गरजांप्रमाणेच, जीवनातील एक प्रचंड शक्ती आहे. एक खरोखर प्रतिभावान व्यक्ती या नैसर्गिक प्रेरणांना योग्य मार्ग देतो, स्वतःला त्यांच्या केवळ शारीरिक बंधनातून मुक्त करतो आणि या शक्तीचा वापर आपल्या सर्जनशील कल्पनाशक्तीला (Creative Imagination) चालना देण्यासाठी करतो, ज्यामुळे प्रगतीचे नवे मार्ग खुले होतात.
तुमची सर्जनशील कल्पनाशक्ती ही तुमच्या 'सहाव्या इंद्रिया'सारखी आहे. तुम्ही तिचा जितका जास्त वापर कराल, तितकी ती अधिक तीक्ष्ण आणि प्रभावी होईल. या कल्पनाशक्तीचा नियमित सराव केल्याने यशस्वी लोक अधिक बुद्धिमान आणि उत्पादक बनतात.
संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, यशस्वी लोकांमध्ये ही तीव्र आंतरिक ऊर्जा मोठ्या प्रमाणात असते. परंतु, ते या ऊर्जेचा वापर केवळ तिथेच करतात, जिथे त्यांची सर्जनशीलता आणि नवनिर्मितीची क्षमता आवश्यक असते. अनेक महान कलाकृती, कविता आणि कथांमध्ये प्रेम, उत्कटता आणि तीव्र भावनांचा खोलवर उल्लेख असतो, जे याच ऊर्जेचे विविध आविष्कार आहेत.
तुमच्यातील या आंतरिक आकर्षणाने आणि आत्मविश्वासाने तुमच्यातील करिष्मा बाहेर काढा. कोणत्याही यशस्वी कलाकार किंवा व्यावसायिकाकडे पहा, तुम्हाला स्वतःच समजेल की ते या ऊर्जेचा उपयोग कसा करत आहेत. तुम्हीही तुमच्या सर्जनशील कल्पनाशक्तीला चालना देण्यासाठी आणि तुमच्या ध्येयांपर्यंत पोहोचण्यासाठी तुमच्यातील या सामर्थ्याचा वापर केला पाहिजे.
तुमची ही जीवनदायी ऊर्जा केवळ नैसर्गिक गरजा पूर्ण करण्यापुरती न समजता, तिला व्यक्त करण्यासाठी एक सकारात्मक आणि सर्जनशील मार्ग शोधा. तुमच्या मनामध्ये किती शक्ती आहे याची तुम्ही कल्पनाही करू शकत नाही. तिला अंत नाही. स्वतःला महान बनवण्यासाठी आणि तुमच्या करिअरला नवीन उंचीवर नेण्यासाठी या शक्तीचा वापर करा.
 अवचेतन मन (Subconscious Mind)
आपण सर्व अवचेतन मनाला ओळखतो. आपल्या अवचेतन मनावर आपलं थेट नियंत्रण नसलं, तरी ते आपल्या सर्व निर्णय, इच्छा आणि भावनांवर नियंत्रण ठेवतं. आपल्याला फक्त ते नेहमी सकारात्मक विचारांनी भरायचं आहे. हळूहळू, हे सकारात्मक विचार आपल्या अवचेतन मनाच्या खोलवर स्थिरावतील आणि हे आपल्याला यशाकडे घेऊन जाईल.
तुमचं अवचेतन मन सुधारण्यासाठी, त्यात विश्वास, प्रेम, यश, उत्कटता आणि आशा असे विचार आणा. भीती, द्वेष, मत्सर, सूडाची भावना, लोभ आणि अंधश्रद्धा यांसारख्या नकारात्मक विचारांना मनात कोणतंही स्थान देऊ नका. लक्षात ठेवा, नकारात्मक विचार तुम्हाला कधीही यशस्वी करणार नाहीत, किंवा तुम्ही त्याद्वारे श्रीमंत होऊ शकत नाही, उलट ते तुम्हाला गरिबीच्या दलदलीत खोलवर ढकलेल.
तुमच्या यशाची योजना:
आता तुमच्याकडे स्वतःची योजना आहे, ज्याच्या मदतीने तुम्ही यश मिळवू शकता. हे जाणून घ्या की, यश फक्त तुमच्या अवचेतन मनात आहे. तिथे पोहोचण्यासाठी, तुम्हाला प्रथम तुमचे नकारात्मक विचार काढून टाकावे लागतील. सुरुवातीलाच छोटी पावलं उचला. दररोज तुमच्या मनात सकारात्मक विचार आणण्याचा प्रयत्न करा, जेणेकरून ही योजना तुमच्यासाठी अधिक स्पष्ट होईल. तुमच्या इच्छांना प्रेम, आशा आणि आनंदाशी जोडा आणि तुमच्या जीवनातून नकारात्मक भावना काढून टाका.
मेंदूची शक्ती:
मानवी मेंदू हे जगातील सर्वात शक्तिशाली यंत्र आहे. ते पाठवण्याचं आणि प्राप्त करण्याचं दोन्ही उपकरण म्हणून काम करतं. तुमच्या विचारांची शक्ती तुमच्या यशात खूप योगदान देते. इथे नमूद केलेल्या प्रत्येक पायरी लक्षात ठेवून तुम्ही तुमचा प्रवास सुरू करू शकता.
आपल्या मेंदूच्या 'कॅरिब कॉर्टेक्स'मध्ये ४६ ते १०० अब्ज चेतापेशी असतात आणि त्या एका विशेष क्रमाने असल्याने आपण शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या काम करण्यास सक्षम होतो. ते आपल्या भावनिक आणि मानसिक स्थितीवर देखील नियंत्रण ठेवतं.
सत्य हे आहे की, श्रीमंत होण्याचं पहिलं पाऊल तुमच्या विचारांमध्ये आहे. तुमचं मन सकारात्मक विचारांनी भरून तुम्ही स्वतःसाठी नवीन संधी शोधू शकता. तुमच्या आवडीला योग्य दिशा देऊन तुम्ही तुमची स्वप्ने प्रत्यक्षात आणू शकता. आपल्या आत ही शक्ती मिळते की, आपण लगेच निर्णय घेऊ शकतो आणि हरल्यानंतरही पुन्हा प्रयत्न करू शकतो.
यशासाठी मास्टर माइंड ग्रुप:
इतरांच्या विचारांच्या आणि मनाच्या शक्तीचा वापर करून, तुम्ही बरंच काही साध्य करू शकता. तुमच्या मास्टर माइंड ग्रुपमध्ये सामील होऊन तुम्ही तुमच्या क्षमता वाढवू शकता. हे शक्य आहे की, तुम्ही त्यांच्या विचारांशी जोडले जाऊ शकता आणि एका मेंदूसारखे विचार करू शकता.
सारांशात तुम्ही जे काही शिकलात, ते तुमच्या हृदयात आत्मसात करण्याचा प्रयत्न करा.
सहावे इंद्रिय (The Sixth Sense)
श्रीमंत आणि यशस्वी होण्यासाठी या १३ पायऱ्यांपैकी शेवटची पायरी म्हणजे 'सहावे इंद्रिय'. उर्वरित १२ पायऱ्यांवर प्रभुत्व मिळवल्याशिवाय सहाव्या इंद्रियापर्यंत पोहोचणं कठीण आहे. हे सहावे इंद्रिय आपल्या अवचेतन मनाचा एक भाग आहे, जे आपल्या सर्जनशील कल्पनाशक्तीला हाताळतं आणि आपल्याला जगाच्या अनंत बुद्धिमत्तेशी जोडतं.
थॉमस एडिसन, अब्राहम लिंकन यांसारखे सर्व महान लोक त्यांच्या सहाव्या इंद्रियांचा वापर करूनच महान होऊ शकले. या शक्तीमुळे त्यांना काहीतरी मोठं करण्याची प्रेरणा मिळाली. हे सहावे इंद्रिय आपल्या मानसिक आणि आध्यात्मिक स्थितीला जोडतं. ते एका माध्यमासारखं काम करतं, जे आपल्या मनाला या अनंत विश्वाशी जोडतं. आपलं सहावे इंद्रिय आपल्याला केवळ सर्जनशील कल्पना देत नाही, तर आपल्याला अनंत विश्वात येण्यास मदत करतं. ते विश्वातील धोके देखील सूचित करतं.
'इन्फिनिटी इंटेलिजेंस' (Infinity Intelligence) ही अशी शक्ती आहे, जी जगातील प्रत्येक वस्तूच्या कणांमध्ये असते. संपूर्ण विश्वाची ऊर्जा त्यातच सामावलेली आहे. ही अशी शक्ती आहे, ज्यामुळे पाणी नेहमीच खाली वाहतं, रात्रीनंतर दिवस येतो आणि हिवाळ्यानंतर उन्हाळा येतो. हेच कारण आहे की विश्वातील प्रत्येक गोष्ट कोणत्या ना कोणत्या स्वरूपात एकमेकांशी जोडलेली आहे.
सर्व प्रतिभावंतांप्रमाणे आपण आपल्या सहाव्या इंद्रियाचा सराव करून स्वतःला इन्फिनिटी इंटेलिजेंसशी जोडू शकतो. आपण आपल्या स्वप्नांना भौतिक स्वरूपात म्हणजेच वास्तवात रूपांतरित करू शकतो, कारण आपल्या मानवांना स्वप्ने आणि इच्छा असतात, ज्या आपल्या मनावर वर्चस्व गाजवतात. आपण आपला पराभव किंवा विजय स्वतः निवडू शकतो आणि आपल्या विचारशक्तीने यश मिळवू शकतो. यशाचा मार्ग आपल्या स्वप्नांपासून सुरू होतो. या पायऱ्यांवर जसजसे तुम्ही पुढे जाल, तसतसे तुम्ही शहाणे होत जाल. तुमच्या यशासाठी स्वतःला आणि इतरांना जाणून घेणे खूप महत्त्वाचं आहे.
शेवटी, केवळ एक यशस्वी व्यक्तीच निसर्गाचा हा नियम आणि आनंदाचे मार्ग समजू शकते. आम्ही पुन्हा म्हणतो की, तुम्ही जेव्हाही या पायऱ्यांवर जाऊ शकता आणि त्या पुन्हा पुन्हा करू शकता, जेणेकरून मनाला उच्च पातळीची उत्तेजना मिळू शकेल.
भीतीचे सहा भूत (The Six Basic Fears) कसे दूर कराल?
मित्रांनो, शेवटचा आणि महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे, आपल्या मनातून भीतीचे सहा भूत कसे दूर करायचे. काही लपलेले शत्रू असे असतात, जे आपल्याला श्रीमंत होऊ देत नाहीत. हे शत्रू म्हणजे गोंधळ, शंका, चिंता आणि नकारात्मक विचार. जर यापैकी एकही विचार तुमच्या मनात असेल, तर बाकीचे स्वतःहून येतात. जोपर्यंत तुम्ही त्यांच्याशी लढत नाही आणि त्यांना दूर करत नाही, तोपर्यंत ते तुम्हाला त्रास देत राहतील.
कधीकधी 'हो', कधीकधी 'नाही' आणि स्वतःवर विश्वास नसल्यामुळे आपल्या आत एक विचित्र भीती निर्माण होते. इथे आम्ही तुम्हाला अशा सहा मूलभूत भीतींची नावे सांगत आहोत:
 * गरिबीची भीती
 * टीकेची भीती
 * खराब आरोग्याची भीती
 * प्रेम गमावण्याची भीती
 * म्हातारपणाची भीती
 * मृत्यूची भीती
या प्रत्येक भीतीमुळे आपली क्षमता कमी होते आणि ती एका मर्यादेत बांधली जाऊ लागते, पण प्रत्यक्षात हे सर्व भीती केवळ आपल्या मनाचे उत्पादन आहेत आणि दुसरं काही नाही. याचा अर्थ असा की, ही भीती नियंत्रित केली जाऊ शकते. आपल्या नियंत्रणाखाली असलेली गोष्ट म्हणजे आपले विचार. आपल्या मनात एखादा विचार येताच, तो त्याच क्षणी भौतिक बनू शकतो. ही त्याची सर्वात मोठी शक्ती आहे. तुमच्या मनात फिरणारे विचार तुमचे सामाजिक, व्यावसायिक आणि आर्थिक नशीब बनतात.
जेव्हा तुम्ही आजाराबद्दल सतत विचार करता, तेव्हा तुम्ही खरोखर आजारी पडू लागता. हे एक सुप्रसिद्ध सत्य आहे. म्हणूनच असं म्हटलं जातं की, आपण आपली इच्छाशक्ती बळकट केली पाहिजे. काही लोक इतरांपेक्षा अधिक भाग्यवान आणि श्रेष्ठ वाटतात. हे त्यांच्या विचारसरणीमुळे घडतं. ते स्वतःला भाग्यवान आणि चांगले मानतात, म्हणून इतरही त्यांना असेच पाहतात. आपण जे विचार करतो ते आपण बनतो.
जेव्हा कोणी तुमची टीका करतं, तेव्हा ते मनावर घेऊ नका. टीकाकारांमुळे तुमची इच्छाशक्ती कमकुवत होऊ देऊ नका. जे नातेवाईक तुम्हाला सांगतात की तुम्ही हे करू शकत नाही, त्यांचं ऐकू नका. अशा गोष्टींकडे लक्ष दिल्याने तुमची कल्पनाशक्तीच नष्ट होणार नाही, तर तुमचा आत्मविश्वासही कमी होईल. म्हणूनच तुमचं काम थांबवा, जेणेकरून तुम्ही त्या गोष्टी ऐकू शकणार नाही. जे लोक तुम्हाला सर्व प्रकारे निराश करतात, त्यांच्यासाठी तुमच्या मनाचे सर्व दरवाजे बंद करा आणि स्वतःला चिंतामुक्त करा. त्यापासून दूर राहा. लोक काय विचार करतील, याचा कधीही विचार करू नका.
म्हातारपण आणि मृत्यूचं वास्तव स्वीकारा, कारण एक दिवस तो सर्वांनाच येईल. जर तुम्हाला प्रेम गमावण्याची भीती वाटत असेल, तर स्वतःवर प्रेम करायला शिका.
मित्रांनो, आयुष्यात असं काहीही नाही, ज्याची तुम्हाला काळजी करावी लागेल.नेहमी स्वतःसाठी मनाची शांती आणि आनंद निवडा.
तुम्हाला हे पुस्तक आणि यातील शिकवण कशी वाटली, हे आम्हाला नक्की सांगा. तुमच्या प्रतिक्रिया जाणून घ्यायला आम्हाला आवडेल! विस्तृत मध्ये या संकल्पना समजून घेण्यासाठी पूर्ण पुस्तक वाचा. धन्यवाद. ...
पुस्तकात उल्लेख केलेल्या महत्त्वाच्या व्यक्तींबद्दल विशेष माहिती.
१. नेपोलियन हिल (Napoleon Hill)
ओळख: 'थिंक अँड ग्रो रिच' (Think and Grow Rich) या जगप्रसिद्ध पुस्तकाचे लेखक. त्यांना व्यक्तिगत यश आणि प्रेरणा या विषयावरील एक अग्रगण्य लेखक मानले जाते.
महत्त्वाचे कार्य: हिल यांनी अँड्र्यू कार्नेगी यांच्या सूचनेवरून यशस्वी लोकांच्या यशाचे रहस्य शोधण्यासाठी २० वर्षांहून अधिक काळ संशोधन केले. हे संशोधन त्यांनी त्यांच्या 'थिंक अँड ग्रो रिच' या पुस्तकात मांडले आहे, जे आजही लाखो लोकांना प्रेरणा देत आहे. या पुस्तकात त्यांनी 'मनी कॉन्शसनेस' (Money Consciousness), 'मास्टर माइंड' (Master Mind), 'ऑटो-सजेशन' (Auto-Suggestion) यांसारख्या संकल्पना दिल्या आहेत.
२. अँड्र्यू कार्नेगी (Andrew Carnegie)
ओळख: स्कॉटिश-अमेरिकन उद्योगपती आणि महान परोपकारी (Philanthropist). १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात ते अमेरिकेतील सर्वात श्रीमंत व्यक्तींपैकी एक होते.
महत्त्वाचे कार्य: त्यांनी अमेरिकन पोलाद उद्योगात (Steel Industry) क्रांती घडवून आणली. कार्नेगी स्टील कंपनीची स्थापना केली, जी नंतर यूएस स्टील कॉर्पोरेशन बनली. त्यांनी आपल्या संपत्तीचा मोठा भाग शिक्षण, ग्रंथालये आणि जागतिक शांततेसाठी दान केला. नेपोलियन हिल यांना यशाचे रहस्य शोधण्यासाठी आणि ते पुस्तकातून लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी त्यांनीच प्रेरित केले.
३. थॉमस एडिसन (Thomas Edison)
ओळख: अमेरिकन शोधक आणि उद्योजक. इतिहासातील महान आणि सर्वात प्रभावशाली शोधकांपैकी एक म्हणून ते ओळखले जातात.
महत्त्वाचे कार्य: त्यांनी अनेक महत्त्वाचे शोध लावले, ज्यांनी आधुनिक जीवनावर खोलवर परिणाम केला. त्यांचे काही प्रमुख शोध म्हणजे व्यावसायिकदृष्ट्या व्यवहार्य असा पहिला इलेक्ट्रिक बल्ब, फोनोग्राफ (ध्वनीमुद्रण यंत्र) आणि चलचित्र कॅमेरा (Motion Picture Camera). त्यांच्या 'हजारो वेळा अयशस्वी होऊनही प्रयत्न करण्याची चिकाटी' या गुणाचा उल्लेख 'थिंक अँड ग्रो रिच'मध्ये यशासाठीच्या 'सातत्य' (Persistence) या पायरीमध्ये केला आहे.
४. हेन्री फोर्ड (Henry Ford)
ओळख: अमेरिकन उद्योगपती आणि फोर्ड मोटर कंपनीचे संस्थापक. आधुनिक ऑटोमोबाइल उद्योगात क्रांती घडवून आणण्यात त्यांचा सिंहाचा वाटा आहे.
महत्त्वाचे कार्य: त्यांनी 'असेंबली लाइन' (Assembly Line) तंत्राचा वापर करून मोठ्या प्रमाणावर कारचे उत्पादन सुरू केले, ज्यामुळे कार सर्वसामान्यांसाठी परवडणाऱ्या झाल्या. त्यांचे 'मॉडेल टी' (Model T) हे वाहन खूप लोकप्रिय झाले. त्यांच्या जलद आणि ठाम निर्णय घेण्याच्या क्षमतेबद्दल तसेच त्यांच्या 'मास्टर माइंड' ग्रुपबद्दल पुस्तकात विशेष उल्लेख आहे, जो त्यांच्या यशाचे एक महत्त्वाचे कारण होता.
५. आसा कॅन्डलर (Asa Candler)
ओळख: अमेरिकन उद्योगपती ज्यांनी 'कोका-कोला' (Coca-Cola) कंपनीची स्थापना केली.
महत्त्वाचे कार्य: त्यांनी मूळ कोका-कोलाचा फॉर्म्युला डॉ. जॉन पेम्बर्टन यांच्याकडून विकत घेतला आणि त्याला एका आंतरराष्ट्रीय ब्रँडमध्ये बदलले. त्यांच्या कल्पनाशक्तीचा आणि एका छोट्या संकल्पनेला जागतिक स्तरावर नेण्याच्या दूरदृष्टीचा उल्लेख पुस्तकात 'कल्पना' (Imagination) या पायरीमध्ये केला आहे.
६. अब्राहम लिंकन (Abraham Lincoln)
ओळख: अमेरिकेचे १६ वे राष्ट्राध्यक्ष. अमेरिकेच्या इतिहासातील सर्वात महत्त्वाच्या आणि प्रभावशाली नेत्यांपैकी एक म्हणून ते ओळखले जातात.
महत्त्वाचे कार्य: त्यांनी अमेरिकेला यादवी युद्धातून (Civil War) यशस्वीपणे बाहेर काढले आणि देशाची एकता कायम राखली. त्यांनी गुलामगिरी संपुष्टात आणण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांच्या उदाहरणाचा उल्लेख पुस्तकात 'सहावे इंद्रिय' (The Sixth Sense) या संकल्पनेच्या संदर्भात केला आहे, जे त्यांच्या दूरदृष्टी आणि आंतरिक ज्ञानाचे प्रतीक आहे.
या व्यक्तींची उदाहरणे नेपोलियन हिल यांनी यशाच्या विविध पायऱ्या समजावून सांगण्यासाठी दिली आहेत, ज्यातून हे स्पष्ट होते की, यशासाठी केवळ बुद्धिमत्ता किंवा शिक्षण पुरेसे नाही, तर योग्य विचारसरणी, दृढनिश्चय, चिकाटी आणि योग्य कृती महत्त्वाची आहे.

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

टिप्पणी पोस्ट करा