निबंध - पृथ्वीवर झाडे नसती तर

पृथ्वीवर झाडे नसती तर...: एका भयावह विनाशाची कल्पना

कल्पना करा की, तुम्ही सकाळी झोपेतून उठला आहात, खिडकी उघडली आणि बाहेर पाहिले तर तुम्हाला हिरवेगार निसर्गदिसण्याऐवजी सर्वत्र केवळ रखरखीत जमीन, सिमेंटची जंगले आणि धूळ उडणारे रस्ते दिसत आहेत. झाडांचे, वेलींचे आणि फुलांचे नामनिशाणही उरलेले नाही. ही कल्पनाच अंगावर काटा आणणारी आहे, नाही का? 'पृथ्वीवर झाडे नसती तर...'

हा विचार करणे म्हणजे एखाद्या भयावह स्वप्नाचा अनुभव घेण्यासारखे आहे. झाडे ही केवळ पृथ्वीची शोभा नसून ती या ग्रहावरील सजीव सृष्टीचा आधारस्तंभ आहेत. त्यांना आपण 'पृथ्वीची फुफ्फुसे' म्हणतो. जर ही फुफ्फुसेच निकामी झाली, तर सजीवांचा श्वास कसा चालू राहील? झाडांशिवाय पृथ्वीचे अस्तित्व हे एखाद्या मृत ग्रहासारखे, जसे की मंगळ किंवा चंद्र, असेच होईल. हा निबंध याच काल्पनिक पण अत्यंत गंभीर विषयाचा सविस्तर ऊहापोह करण्याचा एक प्रयत्न आहे.

💨 प्राणवायूचा अभाव आणि श्वासोच्छवासाचे संकट

झाडांचे सर्वांत महत्त्वाचे कार्य म्हणजे प्रकाशसंश्लेषण (Photosynthesis). या प्रक्रियेद्वारे झाडे हवेतील कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात आणि आपल्याला जगण्यासाठी आवश्यक असलेला 'प्राणवायू' (Oxygen) मुक्त करतात. जर पृथ्वीवरून झाडे नाहीशी झाली, तर हा नैसर्गिक ऑक्सिजन कारखानाच बंद पडेल. वातावरणातील ऑक्सिजनचे प्रमाण झपाट्याने कमी होईल. माणसाला आणि प्राण्यांना श्वास घेणे कठीण होईल. आज आपण जसे घराबाहेर पडताना मोबाईल किंवा पाकीट सोबत घेतो, तसे भविष्यात पाठीवर ऑक्सिजनचा सिलिंडर लावून फिरावे लागेल. शुद्ध हवेसाठी श्रीमंत लोक पैसे मोजतील, पण गरिबांचा तडफडून मृत्यू होईल. श्वास कोंडल्यामुळे होणारा हा विनाश अत्यंत वेदनादायी असेल.

🔥 तापमावाढ आणि 'ग्लोबल वॉर्मिंग'चा उद्रेक

झाडे वातावरणातील तापमान नियंत्रित करण्याचे काम करतात. ती सूर्यप्रकाशाची तीव्रता कमी करतात आणि आपल्या बाष्पोत्सर्जनाने हवा थंड ठेवतात. जर झाडे नसती, तर पृथ्वी हे एक तापलेले तवे बनली असती. कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेणारे कोणीच नसल्यामुळे, हरितगृह परिणाम (Greenhouse Effect) वेगाने वाढेल. पृथ्वीचे तापमान इतके वाढेल की ध्रुवीय प्रदेशातील बर्फ वितळून महासागरांच्या पातळीत प्रचंड वाढ होईल. किनारपट्टीवर वसलेली शहरे पाण्याखाली जातील. दुसरीकडे, जमिनीवर इतकी उष्णता असेल की दिवसा घराबाहेर पडणे अशक्य होईल. झाडांची 'शीतल छाया' ही एक आठवण बनून राहील.

💧 पर्जन्यचक्राचा विनाश आणि भीषण दुष्काळ

आपल्याला हे माहित आहे की झाडे पाऊस पाडण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. झाडांची मुळे जमिनीतील पाणी शोषतात आणि पानांवाटे बाष्पाच्या रूपात आकाशात सोडतात, ज्यामुळे ढग तयार होतात आणि पाऊस पडतो. जर झाडेच नसतील, तर हे जलचक्र (Water Cycle) पूर्णपणे कोलमडून पडेल. पाऊस पडणे बंद होईल किंवा अत्यंत अनियमित होईल. नद्या, नाले, विहिरी आणि तलाव कोरडे पडतील. पाण्यासाठी देशादेशांमध्ये, गावोगावात आणि माणसामाणसात युद्धे होतील. शेती ओसाड पडेल आणि पिण्याच्या पाण्याचा एक-एक थेंब सोन्यापेक्षा मौल्यवान होईल. पृथ्वीचे रूपांतर एका विशाल वाळवंटात होईल, जिथे जीवसृष्टी तग धरू शकणार नाही.

🍽️ अन्नसुरक्षा आणि उपासमारीचे संकट

मानवी आहार साखळीचा (Food Chain) विचार केला तर तिची सुरुवात वनस्पतींपासून होते. आपण अन्नासाठी प्रत्यक्ष किंवा अप्रत्यक्षपणे झाडांवर अवलंबून आहोत. फळे, भाज्या, धान्य हे सर्व आपल्याला वनस्पती देतात. जर झाडे नसतील, तर शेती करणे अशक्य होईल. शाकाहारी प्राणी संपले की मांसाहारी प्राण्यांचे अन्न संपेल. आणि अखेरीस, माणसाला खायला काहीच मिळणार नाही. जगभरात भीषण दुष्काळ आणि उपासमार (Famine) पसरेल. पैशाने भरलेली पाकिटे असूनही खायला अन्न मिळणार नाही, अशी परिस्थिती निर्माण होईल.

🐆 जैवविविधतेचा अंत

जंगल हे केवळ झाडांचे समूह नसते, तर ते लाखो जीवांचे घर असते. वाघ, सिंह, हत्ती, माकडे, पक्षी, कीटक आणि असंख्य सूक्ष्मजीव झाडांच्या आश्रयाने जगतात. जर झाडे नष्ट झाली, तर या सर्व प्राण्यांची घरे नष्ट होतील. पक्ष्यांचा किलबिलाट कायमचा शांत होईल. मधमाश्या, ज्या परागीभवनासाठी (Pollination) महत्त्वाच्या आहेत, त्या नष्ट झाल्यामुळे उरल्यासुरल्या पिकांचे उत्पादनही थांबेल. निसर्गाचा समतोल पूर्णपणे बिघडून जाईल. पृथ्वीवर फक्त माणूस आणि त्याची सिमेंटची घरे उरतील, पण ती भयाण शांतता माणसाला वेड लावायला पुरेशी असेल.

⛰️ मातीची धूप आणि नैसर्गिक आपत्ती

झाडांची मुळे मातीला घट्ट पकडून ठेवतात. त्यामुळे वारा किंवा पाण्यामुळे जमिनीची धूप (Soil Erosion) होत नाही. झाडे नसतील तर जमिनीचा वरचा सुपीक थर वाऱ्यासोबत उडून जाईल. सुपीक जमिनीचे रूपांतर खडकाळ माळरानात होईल. डोंगरउतारावर झाडे नसल्यामुळे दरडी कोसळण्याचे (Landslides) प्रमाण वाढेल. पूर आल्यावर पाण्याचा वेग अडवणारे कोणीच नसल्यामुळे नद्यांचे पाणी थेट शहरांत आणि गावांत घुसून हाहाकार माजवेल.

💰 आर्थिक आणि सांस्कृतिक हानी

झाडांपासून आपल्याला लाकूड, रबर, कागद, डिंक, औषधी वनस्पती अशा अनेक गोष्टी मिळतात. यावर आधारित अनेक उद्योगधंदे चालतात. झाडे नसतील तर हे सर्व उद्योग बंद पडतील आणि जागतिक अर्थव्यवस्था कोलमडून पडेल. आयुर्वेदासारखी प्राचीन औषध पद्धती नष्ट होईल. शिवाय, मानवी संस्कृतीत झाडांना देवाचे स्थान आहे. वटपौर्णिमेला वडाची पूजा, दसऱ्याला आपट्याची पाने वाटणे यांसारखा आपला सांस्कृतिक वारसा संपुष्टात येईल.

निष्कर्ष: वेळीच सावध होण्याची गरज!

थोडक्यात सांगायचे तर, 'पृथ्वीवर झाडे नसती तर...' या प्रश्नाचे उत्तर 'पृथ्वीवर जीवनच नसते' असे आहे. हा काही विज्ञानकथेचा भाग नाही, तर आपल्या डोळ्यांसमोर येऊ पाहणारे वास्तव आहे.

🌿 **चला, आजच संकल्प करूया:** झाडे लावा, झाडे जगवा! कारण झाडे आहेत, तरच आपण आहोत.