"इन्व्हेंट अँड वँडर" हे पुस्तक अमेझॉनचे संस्थापक जेफ बेझोस यांच्या विचारांचा, तत्त्वज्ञानाचा आणि कार्यपद्धतीचा एक समग्र दस्तऐवज आहे. यामध्ये वॉल्टर आयझॅकसन यांनी लिहिलेली प्रस्तावना, १९९७ ते २०१९ या काळातील बेझोस यांची शेअरहोल्डर्सना लिहिलेली वार्षिक पत्रे आणि त्यांच्या विविध मुलाखती व भाषणांमधील निवडक विचारांचा समावेश आहे. हे पुस्तक केवळ एका कंपनीच्या प्रवासाची गाथा नसून, एका द्रष्ट्या उद्योजकाच्या मानसिकतेचा आणि त्याच्या यशामागील तत्त्वांचा सखोल वेध घेते.
प्रस्तावना - वॉल्टर आयझॅकसन यांच्या नजरेतून जेफ बेझोस
प्रसिद्ध चरित्रकार वॉल्टर आयझॅकसन यांनी लिओनार्डो दा विंची, बेंजामिन फ्रँकलिन, स्टीव्ह जॉब्स आणि अल्बर्ट आईनस्टाईन यांसारख्या महान व्यक्तिमत्त्वांच्या पंक्तीत बसणारे आजच्या युगातील व्यक्तिमत्त्व म्हणून जेफ बेझोस यांचे वर्णन केले आहे. आयझॅकसन यांच्या मते, केवळ हुशारी एखाद्याला महान बनवत नाही, तर सर्जनशीलता आणि कल्पनाशक्ती हे खरे गुण आहेत. बेझोस यांच्यामध्ये हे गुण प्रकर्षाने दिसतात.
आयझॅकसन यांनी बेझोस यांच्या यशामागे असलेली काही प्रमुख वैशिष्ट्ये सांगितली आहेत:
- उत्कट जिज्ञासा (Passionate Curiosity): लिओनार्डोप्रमाणेच बेझोस यांना प्रत्येक गोष्टीबद्दल लहान मुलांसारखी उत्कट जिज्ञासा आहे. 'आकाश निळे का असते?' यासारखे प्रश्न त्यांना नेहमीच आकर्षित करतात. हीच जिज्ञासा त्यांना नवनवीन गोष्टींचा शोध घेण्यासाठी प्रवृत्त करते.
- कला आणि विज्ञानाची सांगड (Connecting Arts and Sciences): स्टीव्ह जॉब्सप्रमाणेच बेझोस यांचा विश्वास आहे की तंत्रज्ञान आणि मानव्यविद्या (Humanities) यांचा संगम अद्भुत गोष्टी निर्माण करतो. अमेझॉनची सुरुवात पुस्तकांपासून झाली आणि आजही त्यांना कथा, विज्ञान-कथा आणि लिखाणात विशेष रस आहे.
- वास्तव्याला वेगळे वळण देण्याची क्षमता (Reality-Distortion Field): स्टीव्ह जॉब्सप्रमाणेच बेझोस यांच्यातही अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टी शक्य करून दाखवण्याची जिद्द आहे. जेव्हा त्यांची टीम एखादे काम अशक्य मानते, तेव्हा बेझोस त्यांना ते शक्य आहे हे पटवून देतात आणि त्यांच्याकडून ते करून घेतात.
- वेगळा विचार करण्याची पद्धत (Thinking Differently): आईनस्टाईनप्रमाणेच बेझोस पारंपरिक विचारांच्या चौकटीबाहेर जाऊन विचार करतात. त्यांनी अमेझॉन वेब सर्व्हिसेस (AWS) सुरू केली, तेव्हा अनेकांना वाटले की पुस्तके विकणाऱ्या कंपनीचे हे काम नाही. पण बेझोस यांनी काळाच्या पुढे जाऊन विचार केला आणि एक नवीन उद्योगच उभा केला.
- लहान मुलांसारखी आश्चर्यचकित होण्याची वृत्ती (Childlike Sense of Wonder): महान संशोधकांप्रमाणे बेझोस यांनी आपल्यातील लहान मुलाची जिज्ञासा जिवंत ठेवली आहे. ते आजही प्रत्येक गोष्टीकडे आश्चर्याने पाहतात आणि त्यातून नवनवीन कल्पना शोधतात.
आयझॅकसन बेझोस यांच्या वैयक्तिक आयुष्यातील काही महत्त्वाच्या टप्प्यांवरही प्रकाश टाकतात:
- आजोबांचा प्रभाव: बेझोस यांनी आपल्या बालपणीची उन्हाळी सुट्टी टेक्सासमधील आजोबांच्या फार्मवर घालवली. त्यांचे आजोबा अत्यंत स्वावलंबी होते. तुटलेले बुलडोझर दुरुस्त करण्यापासून ते जनावरांवर स्वतःच वैद्यकीय उपचार करण्यापर्यंत सर्व गोष्टी ते स्वतः करत. या अनुभवातून बेझोस स्वावलंबन आणि समस्या निवारणाचे कौशल्य शिकले.
- आई-वडिलांचा संघर्ष आणि आदर्श: बेझोस यांच्या आईने (जॅकी) केवळ १७ व्या वर्षी त्यांना जन्म दिला. त्या काळात हायस्कूलमध्ये गर्भवती असणे हे सोपे नव्हते, पण त्यांच्या आई-वडिलांनी (बेझोसच्या आजोबा-आजीने) तिला पूर्ण पाठिंबा दिला. त्यानंतर त्यांचे लग्न क्युबन निर्वासित मिगुएल 'माईक' बेझोस यांच्याशी झाले, ज्यांनी जेफला दत्तक घेतले. या दोघांच्या संघर्षातून आणि जिद्दीतून बेझोस यांनी कठोर परिश्रमाचे धडे घेतले.
- अमेझॉनची स्थापना: १९९४ मध्ये एका हेज फंडमध्ये काम करत असताना बेझोस यांनी इंटरनेटचा वापर २३००% दराने वाढत असल्याचे वाचले. यातूनच त्यांना ऑनलाइन स्टोअरची कल्पना सुचली. त्यांनी आपली सुरक्षित नोकरी सोडून अमेझॉन सुरू करण्याचा धाडसी निर्णय घेतला. यासाठी त्यांनी "रिग्रेट मिनिमायझेशन फ्रेमवर्क" (पश्चात्ताप कमी करण्याचे तत्त्वज्ञान) वापरले. त्यांना वाटले की, ८० व्या वर्षी मागे वळून पाहताना, प्रयत्न न केल्याचा पश्चात्ताप अपयशी होण्याच्या पश्चात्तापापेक्षा खूप मोठा असेल.
- सुरुवातीचे दिवस: बेझोस आणि त्यांची पत्नी मॅकेन्झी यांनी सियाटलमधील गॅरेजमधून कंपनीची सुरुवात केली. सुरुवातीला ते स्वतःच पुस्तके पॅक करून पोस्ट ऑफिसमध्ये पोहोचवत. "पॅकिंग टेबल्स" चा किस्सा त्यांच्या सुरुवातीच्या काळातील अडचणी आणि त्यावरील कल्पक उपायांचे प्रतीक आहे.
- डॉट-कॉम बबल आणि विश्वास: २००० साली डॉट-कॉम बबल फुटल्यावर अमेझॉनचे शेअर्स ११३ डॉलर्सवरून ६ डॉलर्सवर आले. अनेकांनी 'Amazon.bomb' किंवा 'Amazon.toast' म्हणून त्यांची खिल्ली उडवली. पण बेझोस यांनी शेअरच्या किमतीकडे लक्ष न देता कंपनीच्या अंतर्गत मेट्रिक्सवर (ग्राहक संख्या, प्रति युनिट नफा) लक्ष केंद्रित केले, जे सातत्याने सुधारत होते. त्यांचा दीर्घकालीन दृष्टिकोन अचूक ठरला.
आयझॅकसन यांच्या मते, बेझोस यांनी अमेझॉन प्राइम, अमेझॉन वेब सर्व्हिसेस (AWS), किंडल आणि अलेक्सा यांसारख्या सेवांमधून अनेक उद्योगांमध्ये क्रांती घडवली. त्यांचे यश हे केवळ व्यावसायिक कौशल्यावर नाही, तर त्यांच्या दीर्घकालीन विचार, ग्राहककेंद्रितता आणि सतत नवनवीन शोध घेण्याच्या वृत्तीवर आधारलेले आहे. लेखकांनी हे पुस्तक दोन भागात विभागले आहे. आपण ते क्रमाने पाहूया
भाग १: शेअरहोल्डर्सना पत्रे (The Shareholder Letters)
या भागात जेफ बेझोस यांनी १९९७ ते २०१९ या काळात दरवर्षी शेअरहोल्डर्सना लिहिलेली पत्रे आहेत. ही पत्रे म्हणजे केवळ कंपनीच्या आर्थिक कामगिरीचा आढावा नसून, अमेझॉनचे तत्त्वज्ञान, दीर्घकालीन दृष्टी आणि निर्णयप्रक्रियेमागील विचार यांचा आरसा आहे. प्रत्येक पत्रात एक प्रमुख संदेश दडलेला आहे.
१९९७: इट्स ऑल अबाऊट द लाँग टर्म (सर्व काही दीर्घकाळासाठी)
हे अमेझॉनचे पहिले शेअरहोल्डर पत्र आहे आणि ते कंपनीच्या तत्त्वज्ञानाचा पाया मानले जाते. या पत्रात बेझोस स्पष्ट करतात की, अमेझॉन अल्पकालीन नफ्यापेक्षा दीर्घकालीन बाजारपेठेतील नेतृत्वावर लक्ष केंद्रित करेल. त्यांनी काही मूलभूत व्यवस्थापन तत्त्वे मांडली:
- आम्ही ग्राहकांवर अथकपणे लक्ष केंद्रित करू.
- अल्पकालीन नफा किंवा शेअर बाजाराच्या प्रतिक्रियांऐवजी दीर्घकालीन बाजारपेठेतील नेतृत्वाच्या दृष्टीने गुंतवणुकीचे निर्णय घेऊ.
- आम्ही धाडसी गुंतवणूक करू, ज्यात काही यशस्वी होतील आणि काही अयशस्वी. दोन्हीतून आम्ही शिकू.
- GAAP अकाउंटिंगमध्ये चांगले दिसण्यापेक्षा भविष्यातील रोख प्रवाहाचे (Future Cash Flows) मूल्य वाढवण्याला आम्ही प्राधान्य देऊ.
हे पत्र म्हणजे अमेझॉनच्या भविष्यातील सर्व निर्णयांची गुरुकिल्ली आहे.
१९९८: ऑब्सेशन्स (ध्यास)
या पत्रात बेझोस यांनी "ग्राहक ध्यासा"वर (Customer Obsession) भर दिला आहे. ते लिहितात, "आम्ही जगातील सर्वात ग्राहक-केंद्रित कंपनी तयार करण्याचा मानस ठेवतो." ते आपल्या कर्मचाऱ्यांना सतत आठवण करून देतात की, "दररोज सकाळी भीतीने जागे व्हा. आपल्या स्पर्धकांमुळे नाही, तर आपल्या ग्राहकांमुळे." कारण ग्राहक तोपर्यंतच तुमच्याशी एकनिष्ठ राहतात, जोपर्यंत दुसरी कोणतीही कंपनी त्यांना तुमच्यापेक्षा चांगली सेवा देत नाही.
१९९९: बिल्डिंग फॉर द लाँग टर्म (दीर्घकाळासाठी उभारणी)
या पत्रात बेझोस यांनी अमेझॉनला केवळ एक रिटेलर म्हणून न पाहता एक 'प्लॅटफॉर्म' म्हणून सादर केले. हा प्लॅटफॉर्म ब्रँड, ग्राहक, तंत्रज्ञान आणि वितरण क्षमतेवर उभा आहे. या प्लॅटफॉर्ममुळे अमेझॉन नवीन व्यवसाय अधिक वेगाने, कमी खर्चात आणि अधिक यशस्वीपणे सुरू करू शकते. याच वर्षी अमेझॉनने खेळणी, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि इतर अनेक नवीन श्रेणी सुरू केल्या.
२०००: टेकिंग द लाँग व्ह्यू (दीर्घकालीन दृष्टिकोन)
डॉट-कॉम बबल फुटल्यानंतर लिहिलेल्या या पत्राची सुरुवातच "Ouch" (अर्रे!) या शब्दाने होते. अमेझॉनचा शेअर प्रचंड घसरला होता. पण बेझोस यांनी गुंतवणूकदार बेंजामिन ग्रॅहम यांचे वाक्य उद्धृत केले: "अल्पकाळात शेअर बाजार एक 'मतदान यंत्र' (Voting Machine) असतो, पण दीर्घकाळात तो एक 'वजन काटा' (Weighing Machine) असतो." त्यांनी स्पष्ट केले की, शेअरची किंमत घसरली असली तरी, कंपनीचे अंतर्गत व्यावसायिक मापदंड (ग्राहक संख्या, नफा) सुधारत आहेत आणि दीर्घकाळात कंपनीचे खरे मूल्य दिसून येईल.
२००१: द कस्टमर फ्रँचायझी इज अवर मोस्ट व्हॅल्युएबल असेट (ग्राहक फ्रँचायझी हीच आमची सर्वात मौल्यवान मालमत्ता आहे)
या पत्रात बेझोस यांनी अमेझॉनच्या यशाचे तीन स्तंभ सांगितले: निवड (Selection), सोय (Convenience) आणि आता तिसरा स्तंभ - सातत्याने कमी किमती (Relentlessly Lowering Prices). खर्च कमी करून त्याचा फायदा ग्राहकांना कमी किमतीच्या रूपात देणे, ज्यामुळे विक्री वाढते आणि त्यातून पुन्हा खर्च कमी होतो, या 'सद्गुणी चक्रा'वर (Virtuous Cycle) त्यांनी भर दिला.
२००२: व्हॉट्स गुड फॉर कस्टमर्स इज गुड फॉर शेअरहोल्डर्स (जे ग्राहकांसाठी चांगले आहे, तेच शेअरहोल्डर्ससाठी चांगले आहे)
या पत्रात त्यांनी स्पष्ट केले की, अमेझॉन उत्तम ग्राहक अनुभव आणि कमी किमती या दोन्ही गोष्टी एकाच वेळी कशा साध्य करते. पारंपरिक रिटेलमध्ये हे शक्य नसते, पण अमेझॉन ग्राहक अनुभवावरील बहुतांश खर्च (उदा. वेबसाइट, शिफारसी) निश्चित (Fixed) ठेवते. त्यामुळे विक्री वाढल्यावर प्रति युनिट खर्च कमी होतो आणि त्याचा फायदा ग्राहकांना देता येतो.
२००३: लाँग-टर्म थिंकिंग (दीर्घकालीन विचार)
मालक (Owner) आणि भाडेकरू (Tenant) यांच्यातील फरक स्पष्ट करत बेझोस म्हणतात की, मालक नेहमी दीर्घकालीन विचार करतात. अमेझॉन नकारात्मक ग्राहक पुनरावलोकने (Negative Reviews) का ठेवते, याचे उदाहरण ते देतात. अल्पकाळात यामुळे काही विक्री कमी होत असली तरी, ग्राहकांना योग्य निर्णय घेण्यास मदत केल्याने दीर्घकाळात त्यांचा विश्वास जिंकता येतो, जो कंपनीसाठी अधिक मौल्यवान आहे.
२००४: थिंकिंग अबाऊट फायनान्स (वित्ताविषयी विचार)
या पत्रात बेझोस यांनी स्पष्ट केले आहे की, अमेझॉनसाठी अंतिम आर्थिक मापदंड 'प्रति शेअर मुक्त रोख प्रवाह' (Free Cash Flow per Share) आहे, केवळ नफा किंवा कमाई नाही. कारण शेअरचे मूल्य हे कंपनीच्या भविष्यातील रोख प्रवाहावर अवलंबून असते. त्यांनी एका काल्पनिक उदाहरणाद्वारे दाखवून दिले की, कमाईत वाढ होऊनही एखादी कंपनी शेअरधारकांचे मूल्य कसे कमी करू शकते.
२००५: मेकिंग डिसिजन्स (निर्णय घेणे)
बेझोस निर्णय घेण्याच्या दोन पद्धती सांगतात: एक, जे डेटा आणि गणितावर आधारित असतात (उदा. नवीन फुलफिलमेंट सेंटर कुठे उघडायचे). आणि दुसरे, जेथे डेटा उपलब्ध नसतो आणि निर्णय अंतर्ज्ञान व धैर्याने घ्यावे लागतात. किमती कमी करणे, अमेझॉन प्राइम सुरू करणे हे दुसऱ्या प्रकारचे निर्णय होते. गणितानुसार यातून तोटा दिसत होता, पण दीर्घकाळात ग्राहकांसाठी ते फायदेशीर ठरेल यावर त्यांचा विश्वास होता.
२००६: ग्रोइंग न्यू बिझनेसेस (नवीन व्यवसाय वाढवणे)
नवीन व्यवसाय सुरू करण्यापूर्वी अमेझॉन काही निकष तपासते: (१) तो व्यवसाय खूप मोठा होऊ शकतो का? (२) त्यावर भांडवलाचा चांगला परतावा मिळेल का? (३) ती संधी सध्या दुर्लक्षित आहे का? आणि (४) आमच्याकडे ग्राहकांसाठी काहीतरी वेगळे करण्याची क्षमता आहे का? याच निकषांवर त्यांनी AWS आणि इतर व्यवसाय सुरू केले, पण प्रत्यक्ष स्टोअर्स उघडणे टाळले.
२००७: अ टीम ऑफ मिशनरीज (मिशनऱ्यांची टीम)
या पत्रात बेझोस यांनी 'किंडल'च्या लाँचबद्दल लिहिले आहे. त्यांनी सांगितले की, किंडलचा उद्देश ५०० वर्षांपासून अपरिवर्तित असलेल्या पुस्तकाला मागे टाकणे हा होता. पुस्तकाचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे ते 'नाहीसे होते' (It disappears) आणि वाचक लेखकाच्या जगात हरवून जातो. किंडललाही तसेच 'अदृश्य' व्हायचे होते. त्यांनी हेही स्पष्ट केले की, 'मिशनरी' (ध्येयवेडे) लोक 'भाडोत्री सैनिकां'पेक्षा (Mercenaries - जे केवळ पैशासाठी काम करतात) चांगले उत्पादन बनवतात.
२००८: वर्किंग बॅकवर्ड (मागून पुढे काम करणे)
अमेझॉनच्या कार्यपद्धतीचे हे एक महत्त्वाचे सूत्र आहे. 'स्किल्स-फॉरवर्ड' (आमच्याकडे असलेल्या कौशल्यांवरून काय बनवायचे हे ठरवणे) पद्धतीऐवजी, अमेझॉन 'वर्किंग बॅकवर्ड' (ग्राहकांच्या गरजेपासून सुरुवात करून त्यासाठी आवश्यक कौशल्ये आत्मसात करणे) पद्धत वापरते. किंडल हे याचे उत्तम उदाहरण आहे. अमेझॉनला हार्डवेअर बनवण्याचा अनुभव नव्हता, पण ग्राहकांना चांगला वाचन अनुभव देण्यासाठी त्यांनी ते कौशल्य आत्मसात केले.
२००९: सेटिंग गोल्स (ध्येय निश्चित करणे)
या पत्रात बेझोस सांगतात की, अमेझॉन आर्थिक परिणामांवर चर्चा करण्याऐवजी त्या परिणामांपर्यंत पोहोचवणाऱ्या 'नियंत्रित इनपुट्स'वर (Controllable Inputs) लक्ष केंद्रित करते. २०१० साठी कंपनीने ४५२ ध्येये निश्चित केली होती. त्यापैकी ३६० थेट ग्राहक अनुभवाशी संबंधित होती. 'महसूल' हा शब्द फक्त आठ वेळा आणि 'मुक्त रोख प्रवाह' फक्त चार वेळा वापरला गेला होता. 'निव्वळ उत्पन्न' किंवा 'नफा' या शब्दांचा एकदाही उल्लेख नव्हता. यातून त्यांची ग्राहक-केंद्रितता दिसून येते.
२०१०: फंडामेंटल टूल्स (मूलभूत साधने)
हे पत्र अमेझॉनच्या तांत्रिक सामर्थ्यावर प्रकाश टाकते. बेझोस यांनी SOA (Service-Oriented Architecture), डिस्ट्रिब्युटेड सिस्टीम्स, मशीन लर्निंग आणि इतर अनेक अत्याधुनिक तंत्रज्ञानांचा उल्लेख केला आहे, जे अमेझॉनच्या यशाचा पाया आहेत. तंत्रज्ञान हे केवळ एक वेगळे खाते नसून, ते अमेझॉनच्या प्रत्येक प्रक्रियेत, निर्णयात आणि नावीन्यपूर्णतेत खोलवर रुजलेले आहे.
२०११: द पॉवर ऑफ इन्व्हेन्शन (शोधाची शक्ती)
या पत्रात AWS, FBA (Fulfillment by Amazon) आणि KDP (Kindle Direct Publishing) यांसारख्या सेल्फ-सर्व्हिस प्लॅटफॉर्मच्या सामर्थ्याबद्दल सांगितले आहे. हे प्लॅटफॉर्म हजारो लोकांना स्वतःचे व्यवसाय सुरू करण्यास आणि त्यांची स्वप्ने पूर्ण करण्यास सक्षम करतात. बेझोस यांच्या मते, "जेव्हा एखादे प्लॅटफॉर्म सेल्फ-सर्व्हिस असते, तेव्हा अशक्य वाटणाऱ्या कल्पनांनाही संधी मिळते, कारण 'हे कधीच चालणार नाही' असे म्हणणारा कोणी तज्ज्ञ गेटकीपर नसतो."
२०१२: इंटर्नली ड्रिव्हन (अंतर्गतरित्या प्रेरित)
अमेझॉन स्पर्धकांवर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी ग्राहकांवर लक्ष केंद्रित करते, ज्यामुळे ते अंतर्गतरित्या प्रेरित (Internally Driven) राहतात. बाहेरील दबावाची वाट न पाहता ते स्वतःहून सेवा सुधारतात, किमती कमी करतात आणि नवनवीन शोध लावतात. अमेझॉन प्राइममध्ये सतत नवीन फायदे जोडणे हे याचेच उदाहरण आहे.
२०१३: "वॉव" ("Wow")
या पत्रात बेझोस अमेझॉनच्या विविध उपक्रमांचा आढावा घेतात, ज्यांचा उद्देश ग्राहकांना "वॉव" म्हणायला लावणे आहे. यामध्ये प्राइम, प्राइम इन्स्टंट व्हिडिओ, फायर टीव्ही, AWS आणि मेडे (Mayday) बटण यांसारख्या सेवांचा उल्लेख आहे. मेडे बटण हे फायर टॅबलेटवरील एक क्रांतीकारी ऑन-डिव्हाइस टेक सपोर्ट आहे, जिथे १५ सेकंदांपेक्षा कमी वेळात थेट तज्ञांशी संपर्क साधता येतो.
२०१४: थ्री बिग आयडियाज (तीन मोठ्या कल्पना)
बेझोस यांच्या मते, एका स्वप्नवत व्यवसायात चार वैशिष्ट्ये असतात: ग्राहक त्यावर प्रेम करतात, तो खूप मोठा होऊ शकतो, त्यावर भांडवलाचा चांगला परतावा मिळतो आणि तो दशकानुदशके टिकू शकतो. अमेझॉनकडे असे तीन व्यवसाय आहेत: मार्केटप्लेस (Marketplace), प्राइम (Prime) आणि एडब्ल्यूएस (AWS). या पत्रात या तिन्ही व्यवसायांच्या प्रवासाचा आणि त्यांच्या परस्परसंबंधांचा तपशीलवार आढावा घेतला आहे.
२०१५: बिग विनर्स पे फॉर मेनी एक्सपेरिमेंट्स (मोठे विजेते अनेक प्रयोगांसाठी पैसे देतात)
या पत्रात बेझोस अपयशाच्या महत्त्वावर भर देतात. ते म्हणतात, "माझा विश्वास आहे की, अयशस्वी होण्यासाठी अमेझॉन ही जगातील सर्वोत्तम जागा आहे... कारण अपयश आणि शोध हे अविभाज्य जुळे भाऊ आहेत." शोध लावण्यासाठी प्रयोग करावे लागतात आणि जर तुम्हाला आधीच माहित असेल की ते यशस्वी होणार आहे, तर तो प्रयोग नसतो. ते म्हणतात की व्यवसायात, कधीकधी एक मोठा विजय अनेक अयशस्वी प्रयोगांचा खर्च भरून काढतो. फायर फोनचे अपयश आणि इको/अलेक्साचे यश हे याचे उत्तम उदाहरण आहे.
२०१६: फेंडिंग ऑफ डे २ (दुसऱ्या दिवसाला दूर ठेवणे)
बेझोस नेहमी म्हणतात की, अमेझॉनमध्ये नेहमीच 'पहिला दिवस' (Day 1) असतो. 'दुसरा दिवस' (Day 2) म्हणजे 'स्थिरता, त्यानंतर अप्रासंगिकता, त्यानंतर वेदनादायी ऱ्हास आणि मृत्यू'. 'डे २' टाळण्यासाठी त्यांनी चार सूत्रे सांगितली आहेत:
- ग्राहक ध्यास: ग्राहक नेहमीच असमाधानी असतात आणि काहीतरी चांगले शोधत असतात.
- प्रॉक्सीला विरोध: प्रक्रियेलाच निकाल समजू नका (Process as proxy). ग्राहकांना समजून घेण्यासाठी केवळ सर्वेक्षणांवर अवलंबून राहू नका.
- बाह्य ट्रेंड स्वीकारा: मशीन लर्निंग आणि एआय यांसारख्या मोठ्या ट्रेंडना स्वीकारा.
- वेगवान निर्णय घेणे: सर्व निर्णयांसाठी एकच प्रक्रिया वापरू नका. 'वन-वे डोअर' (अपरिवर्तनीय) निर्णय सावकाश घ्या, पण 'टू-वे डोअर' (परिवर्तनीय) निर्णय वेगाने घ्या.
२०१७: बिल्डिंग अ कल्चर ऑफ हाय स्टँडर्ड्स (उच्च मानकांचे संस्कृती निर्माण करणे)
उच्च मानके (High Standards) कशी तयार करावीत यावर हे पत्र लक्ष केंद्रित करते. बेझोस यांच्या मते:
- उच्च मानके शिकवता येतात.
- ती डोमेन-विशिष्ट (Domain-specific) असतात; म्हणजे एका क्षेत्रातील उच्च मानके दुसऱ्या क्षेत्रात आपोआप लागू होत नाहीत.
- उच्च मानक गाठण्यासाठी, 'चांगले कसे दिसते' हे ओळखता आले पाहिजे आणि ते साध्य करण्यासाठी किती मेहनत लागेल (Scope) याचा वास्तववादी अंदाज असला पाहिजे.
- सहा-पानांच्या मेमोचे उदाहरण देऊन ते सांगतात की, एक उत्तम मेमो लिहिण्यासाठी काही तास नाही, तर एक आठवडा किंवा अधिक वेळ लागू शकतो, हे समजणे महत्त्वाचे आहे.
२०१८: इंट्युशन, क्युरिऑसिटी, अँड द पॉवर ऑफ वँडरिंग (अंतर्ज्ञान, जिज्ञासा आणि भटकंतीची शक्ती)
या पत्रात बेझोस अमेझॉनच्या यशात 'भटकंती'चे (Wandering) महत्त्व सांगतात. कार्यक्षमतेबरोबरच (Efficiency) भटकंतीही आवश्यक आहे, कारण मोठे आणि अनपेक्षित शोध भटकंतीतूनच लागतात. AWS, इको/अलेक्सा हे याचे उत्तम उदाहरण आहेत. हे असे शोध होते ज्यांची ग्राहकांनी कधी मागणी केली नव्हती, पण कंपनीने त्यांच्या वतीने ते शोध लावले. ते असेही म्हणतात की, कंपनी जसजशी मोठी होते, तसतसे तिच्या अयशस्वी प्रयोगांचा आकारही मोठा झाला पाहिजे.
२०१९: स्केल फॉर गुड (चांगल्यासाठी मोठेपणा)
हे पत्र COVID-19 च्या पार्श्वभूमीवर लिहिले आहे. या संकटात अमेझॉनची जबाबदारी किती वाढली आहे, यावर ते भर देतात. याव्यतिरिक्त, ते अमेझॉनच्या मोठ्या आकाराचा (Scale) वापर चांगल्या गोष्टींसाठी कसा केला जात आहे हे स्पष्ट करतात. 'द क्लायमेट प्लेज' (२०४० पर्यंत नेट झिरो कार्बनचे लक्ष्य), इलेक्ट्रिक डिलिव्हरी व्हॅनमध्ये गुंतवणूक, कर्मचाऱ्यांसाठी किमान १५ डॉलर वेतन आणि समाजासाठी विविध उपक्रमांचा ते उल्लेख करतात.
आता आपण या पुस्तकाचा दुसरा भाग पाहूया
भाग २: जीवन आणि कार्य (Life & Work)
या पुस्तकाच्या दुसऱ्या भागात" जेफ बेझोस यांच्या वैयक्तिक अनुभवांमधून, भाषणांमधून आणि मुलाखतींमधून साकारलेल्या विचारांचा संग्रह आहे. हा भाग त्यांच्या व्यावसायिक तत्त्वज्ञानाची आणि वैयक्तिक मूल्यांची सखोल ओळख करून देतो. चला, यातील प्रत्येक विभागाचा तपशीलवार आढावा घेऊया.
१. माझ्या आयुष्यातील देणगी (My Gift in Life)
या विभागात बेझोस आपल्या आयुष्याला आकार देणाऱ्या सर्वात महत्त्वाच्या व्यक्तींबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करतात - त्यांचे आई-वडील आणि आजोबा. त्यांची आई, जॅकी, केवळ १७ वर्षांची असताना अल्बुकर्की, न्यू मेक्सिको येथे हायस्कूलमध्ये शिकत असताना त्यांचा जन्म झाला. १९६४ साली हायस्कूलमध्ये गर्भवती असणे हे अत्यंत आव्हानात्मक होते आणि शाळेने त्यांना काढून टाकण्याचा प्रयत्न केला होता. पण त्यांच्या आजोबांनी (जेफच्या) शाळेच्या मुख्याध्यापकांशी वाटाघाटी करून त्यांना शिक्षण पूर्ण करण्याची संधी मिळवून दिली.
त्यांचे वडील, माईक बेझोस, हे क्युबन स्थलांतरित होते जे 'ऑपरेशन पेड्रो पॅन' अंतर्गत वयाच्या सोळाव्या वर्षी एकटेच अमेरिकेत आले होते. त्यांनी जेफ यांना वयाच्या चौथ्या वर्षी दत्तक घेतले आणि जेफ त्यांनाच आपले खरे वडील मानतात. बेझोस म्हणतात की, त्यांचे आई-वडील हे त्यांच्यासाठी सर्वात मोठे आदर्श आहेत.
त्याचबरोबर, वयाच्या चौथ्या वर्षापासून ते सोळाव्या वर्षापर्यंत प्रत्येक उन्हाळी सुट्टी ते टेक्सासमधील आपल्या आजोबांच्या फार्मवर घालवत असत. त्यांचे आजोबा अत्यंत स्वावलंबी होते आणि ते तुटलेली उपकरणे दुरुस्त करण्यापासून ते जनावरांवर वैद्यकीय उपचार करण्यापर्यंत सर्व कामे स्वतःच करत. या अनुभवातूनच बेझोस यांच्यामध्ये स्वावलंबन आणि समस्या निवारणाचे गुण रुजले.
२. प्रिन्स्टनमधील एक निर्णायक क्षण (A Crucial Moment at Princeton)
या विभागात बेझोस त्यांच्या महाविद्यालयीन आयुष्यातील एका महत्त्वाच्या वळणाबद्दल सांगतात. त्यांना सैद्धांतिक भौतिकशास्त्रज्ञ (Theoretical Physicist) व्हायचे होते आणि म्हणूनच त्यांनी प्रिन्स्टन विद्यापीठात प्रवेश घेतला. ते एक हुशार विद्यार्थी होते, पण क्वांटम मेकॅनिक्सचा अभ्यास करत असताना त्यांना एका अत्यंत कठीण समीकरणाचे उत्तर सापडत नव्हते. त्यांनी आणि त्यांच्या रूममेटने तीन तास प्रयत्न करूनही काहीच साध्य झाले नाही, तेव्हा ते मदतीसाठी त्यांच्या वर्गातील सर्वात हुशार विद्यार्थी 'योसांता' याच्याकडे गेले.
योसांताने ते समीकरण पाहिले आणि काही क्षणांतच त्याचे उत्तर 'कोसाईन' (Cosine) आहे हे सांगितले. जेव्हा जेफ यांनी विचारले की त्याने हे मनातल्या मनात कसे सोडवले, तेव्हा योसांताने सांगितले की तीन वर्षांपूर्वी त्याने असेच एक गणित सोडवले होते आणि हे गणित त्यावरच आधारित होते. तो क्षण जेफसाठी निर्णायक ठरला. त्यांना जाणीव झाली की ते कधीही एक महान सैद्धांतिक भौतिकशास्त्रज्ञ होऊ शकणार नाहीत, कारण त्या क्षेत्रात जगातील अव्वल ५० लोकांमध्ये असणे आवश्यक असते. यानंतर त्यांनी त्वरित आपला विषय बदलून इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंग आणि कॉम्प्युटर सायन्स निवडले.
३. "आपण जे निवडतो, तेच आपण असतो" ("We Are What We Choose")
हा विभाग २०१० साली प्रिन्स्टन विद्यापीठात त्यांनी दिलेल्या पदवीदान भाषणावर आधारित आहे. यात त्यांनी 'देणगी' (Gifts) आणि 'निवड' (Choices) यातील फरक एका हृदयस्पर्शी उदाहरणाद्वारे स्पष्ट केला आहे.
लहानपणी, आजोबा-आजीसोबत कारमधून प्रवास करत असताना, त्यांनी धूम्रपान करणाऱ्या आजीच्या आयुष्याची किती वर्षे कमी झाली आहेत याचे गणित केले आणि मोठ्या अभिमानाने त्यांना सांगितले, "प्रत्येक झुरक्याला दोन मिनिटे या हिशोबाने तुम्ही तुमची नऊ वर्षे आयुष्य कमी केले आहे!". त्यांना वाटले होते की त्यांच्या हुशारीचे कौतुक होईल, पण त्याऐवजी त्यांच्या आजी रडू लागल्या. तेव्हा त्यांच्या आजोबांनी गाडी थांबवून त्यांना शांतपणे समजावले, "जेफ, एक दिवस तुला समजेल की हुशार असण्यापेक्षा दयाळू असणे अधिक कठीण आहे".
या अनुभवातून ते सांगतात की, हुशारी ही एक देणगी आहे, पण दयाळूपणा ही एक निवड आहे. देणग्या सहज मिळतात, पण निवडी कठीण असतात. अमेझॉन सुरू करण्याचा त्यांचा निर्णय हा असाच एक कठीण निवडीचा भाग होता. त्यांनी सुरक्षित नोकरी सोडून एक धोकादायक मार्ग निवडला, कारण त्यांना प्रयत्न न केल्याचा पश्चात्ताप नको होता. भाषणाच्या शेवटी ते विद्यार्थ्यांना संदेश देतात, "शेवटी, आपण आपल्या निवडीच असतो. स्वतःसाठी एक उत्तम कथा तयार करा".
४. साधनसंपन्नता (Resourcefulness)
आजोबांच्या फार्मवरील अनुभवांमधून मिळालेल्या साधनसंपन्नतेच्या (Resourcefulness) शिकवणीवर हा विभाग प्रकाश टाकतो. ग्रामीण भागात, कोणतीही गोष्ट बिघडल्यास दुरुस्तीसाठी कोणाला बोलवण्याऐवजी स्वतःच दुरुस्त करावी लागते. बेझोस यांनी त्यांच्या आजोबांना एक जुने, तुटलेले बुलडोझर दुरुस्त करताना पाहिले होते, ज्यासाठी त्यांनी आधी अवजड गिअर्स उचलण्यासाठी एक क्रेन तयार केली होती.
अमेझॉनच्या सुरुवातीच्या काळात, तिसऱ्या पक्षाच्या विक्रेत्यांना (Third-party sellers) व्यासपीठ देण्यासाठी त्यांनी 'अमेझॉन ऑक्शन्स' आणि नंतर 'झेड-शॉप्स' सुरू केले, जे दोन्ही अयशस्वी ठरले. पण या अपयशातून शिकून आणि साधनसंपन्नतेचा वापर करून त्यांनी 'मार्केटप्लेस' ही संकल्पना आणली, जिथे विक्रेते अमेझॉनच्याच उत्पादन पानांवर आपली उत्पादने विकू शकले आणि ही कल्पना प्रचंड यशस्वी झाली. त्यांच्या मते, अपयशातून शिकून पुन्हा प्रयत्न करणे आणि प्रत्येक समस्येतून मार्ग काढणे हेच साधनसंपन्नतेचे सार आहे.
५. मी हेज फंड सोडून पुस्तके विकायला का लागलो? (Why I Went from a Hedge Fund to Selling Books)
या विभागात अमेझॉनच्या स्थापनेची कथा सांगितली आहे. १९९४ मध्ये डी. ई. शॉ या हेज फंडमध्ये काम करत असताना, बेझोस यांनी इंटरनेटच्या वापरामध्ये वार्षिक २,३००% वाढ होत असल्याचे पाहिले. त्यांना यात एक मोठी संधी दिसली आणि त्यांनी ऑनलाइन विकता येणाऱ्या उत्पादनांची यादी बनवली. त्यांनी पुस्तकांची निवड केली, कारण पुस्तकांच्या श्रेणीत इतर कोणत्याही श्रेणीपेक्षा जास्त वस्तू (सुमारे ३ दशलक्ष पुस्तके) होत्या, ज्या प्रत्यक्ष दुकानात ठेवणे अशक्य होते.
त्यांनी आपले बॉस, डेव्हिड शॉ, यांना ही कल्पना सांगितली. शॉ यांनी त्यांना समजावले की, "ही कल्पना चांगली आहे, पण ज्याच्याकडे आधीच चांगली नोकरी नाही, त्याच्यासाठी ती अधिक चांगली आहे". त्यांनी बेझोस यांना दोन दिवस विचार करण्यास सांगितले. बेझोस यांनी हा निर्णय डोक्याने नाही, तर हृदयाने घेतला. त्यांना वाटले की, ८० व्या वर्षी मागे वळून पाहताना, प्रयत्न न केल्याचा पश्चात्ताप त्यांना आयुष्यभर सतावत राहील.
६. मूळ कारण शोधणे (Finding the Root Cause)
बेझोस सांगतात की ते jeff@amazon.com हा ईमेल पत्ता वापरतात आणि ग्राहकांकडून येणारे ईमेल्स वाचतात. जेव्हा एखादा ग्राहक एखाद्या समस्येबद्दल लिहितो, तेव्हा ते त्या समस्येकडे एक सुधारण्याची संधी म्हणून पाहतात. ते त्या विशिष्ट समस्येचा अभ्यास करून तिच्या 'मूळ कारणा'पर्यंत (Root Cause) पोहोचायला सांगतात आणि नंतर असे उपाय योजायला सांगतात ज्यामुळे ती समस्या पुन्हा कोणत्याही ग्राहकाला येणार नाही. अशा प्रकारे, एका ग्राहकाच्या अनुभवातून ते लाखो ग्राहकांसाठी सेवा सुधारतात.
७. संपत्ती निर्माण करणे (Creating Wealth)
'जगातील सर्वात श्रीमंत व्यक्ती' या बिरुदावलीबद्दल बोलताना बेझोस म्हणतात की, त्यांना 'संशोधक जेफ बेझोस' किंवा 'उद्योजक जेफ बेझोस' म्हणून ओळखले जाणे जास्त आवडेल. ते सांगतात की, त्यांच्याकडे अमेझॉनचे केवळ १६% शेअर्स आहेत, याचा अर्थ कंपनीने निर्माण केलेल्या एकूण संपत्तीपैकी ८४० अब्ज डॉलर्सची संपत्ती इतर लोकांसाठी (शेअरधारकांसाठी) निर्माण झाली आहे. त्यांच्या मते, उद्योजकीय भांडवलशाही आणि मुक्त बाजारपेठेत जगातील अनेक समस्या सोडवण्याची प्रचंड क्षमता आहे.
८. प्राइमची कल्पना (The Idea for Prime)
अमेझॉन प्राइमची कल्पना एका कनिष्ठ सॉफ्टवेअर इंजिनिअरने मांडली होती - ग्राहकांना जलद आणि विनामूल्य शिपिंगचे 'ऑल-यू-कॅन-इट' बफे द्यावे. जेव्हा वित्त विभागाने या कल्पनेचे मॉडेलिंग केले, तेव्हा त्याचे परिणाम 'भयानक' होते, कारण शिपिंग खूप महाग असते. पण बेझोस यांनी केवळ विश्लेषणावर अवलंबून न राहता आपल्या अंतर्ज्ञानाचा वापर केला. त्यांना माहित होते की मोठे यश मिळवण्यासाठी धोका पत्करावा लागतो. सुरुवातीला, जसे बफेमध्ये 'जास्त खाणारे' आधी येतात, तसेच प्राइमचा वापर जास्त शिपिंग करणाऱ्या ग्राहकांनीच केला. पण हळूहळू सर्व प्रकारचे ग्राहक या सेवेकडे आकर्षित झाले आणि प्राइम यशस्वी ठरले.
९. तीन वर्षे पुढे विचार करणे (Thinking Three Years Out)
या विभागात बेझोस त्यांच्या दैनंदिन कामकाजाच्या आणि निर्णय घेण्याच्या पद्धतीवर प्रकाश टाकतात. ते सकाळी लवकर उठतात आणि पहिली मीटिंग १० वाजता ठेवतात. त्यांच्या मते, सर्वात जास्त बौद्धिक क्षमतेची गरज असणारी कामे दुपारच्या जेवणापूर्वीच व्हायला हवीत. ते रोज आठ तास झोप घेण्याला प्राधान्य देतात, कारण त्यांचा विश्वास आहे की एका वरिष्ठ कार्यकारी अधिकाऱ्याचे काम हजारो निर्णय घेणे नसून, 'उच्च दर्जाचे काही मोजके निर्णय' घेणे हे आहे.
ते सांगतात की, आजचा तिमाही निकाल हा तीन वर्षांपूर्वी घेतलेल्या निर्णयांचे फळ असतो. ते सध्या २०२३ मध्ये येणाऱ्या तिमाहीवर काम करत आहेत. त्यांच्या मते, वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी दोन-तीन वर्षे पुढे विचार करायला हवा.
१०. अमेझॉन वेब सर्व्हिसेसची कल्पना कुठून आली? (Where the Idea of Amazon Web Services Came From)
AWS ची कल्पना अमेझॉनच्या अंतर्गत गरजेतून जन्माला आली. अमेझॉनला स्वतःसाठी डेटा सेंटर्स तयार करावे लागत होते, ज्यात खूप वेळ आणि श्रम वाया जात होते. या प्रक्रियेला सुलभ करण्यासाठी त्यांनी एक 'सर्व्हिस-ओरिएंटेड आर्किटेक्चर' (SOA) तयार करायचे ठरवले, जिथे सर्व सेवा हार्डन्ड APIs द्वारे उपलब्ध असतील.
हे करत असताना त्यांच्या लक्षात आले की, जगातील प्रत्येक कंपनीला अशा सेवेची गरज भासेल. AWS लाँच झाल्यावर एक 'व्यावसायिक चमत्कार' घडला - तब्बल सात वर्षे त्यांना कोणताही तसाच विचार करणारा स्पर्धक भेटला नाही. सामान्यतः कोणत्याही नवीन शोधानंतर दोन वर्षांत स्पर्धक तयार होतात, पण AWS च्या बाबतीत अमेझॉनला सात वर्षांची आघाडी मिळाली, जी त्यांच्या यशासाठी अत्यंत महत्त्वाची ठरली.
११. अलेक्सा, एआय आणि मशीन लर्निंग (Alexa, AI, and Machine Learning)
अलेक्सा (क्लाउडमधील एजंट) आणि इको (डिव्हाइस) यांची मूळ संकल्पना 'स्टार ट्रेक'मधील कॉम्प्युटरप्रमाणे होती - एक असा सहाय्यक जो तुमच्याशी नैसर्गिकरित्या संवाद साधू शकेल आणि कोणतीही माहिती देऊ शकेल किंवा काम करू शकेल. यातील सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे हे डिव्हाइस नेहमी चालू (Always-on) असते आणि भिंतीतील पॉवरला जोडलेले असते, ज्यामुळे त्याला चार्ज करण्याची गरज नसते.
बेझोस यांच्या मते, आपण मानवासारखी बुद्धिमत्ता असलेल्या मशीनपासून अजून खूप दूर आहोत. मानव अत्यंत कमी डेटामध्ये (Data efficient) शिकतो, तर मशीनला लाखो डेटा पॉइंट्स लागतात. त्याचप्रमाणे, मानव अत्यंत कमी ऊर्जेत (Power efficient) काम करतो.
१२. प्रत्यक्ष दुकाने आणि होल फूड्स (Physical Stores and Whole Foods)
अमेझॉनने प्रत्यक्ष दुकानांमध्ये (Physical Stores) उतरण्याचा निर्णय तेव्हाच घेतला, जेव्हा त्यांच्याकडे ग्राहकांसाठी काहीतरी वेगळे आणि नाविन्यपूर्ण (Differentiated) देण्यासारखे होते. अमेझॉन गो (जिथे चेकआऊट लाईन नाही) आणि अमेझॉन बुकस्टोअर ही त्याचीच उदाहरणे आहेत.
होल फूड्स विकत घेण्यामागे त्यांची भूमिका होती की, ते एक 'मिशनरी' कंपनी आहे. बेझोस यांच्या मते, उद्योजक दोन प्रकारचे असतात: 'मिशनरी' (जे आपल्या उत्पादनावर आणि ग्राहकांवर प्रेम करतात) आणि 'भाडोत्री सैनिक' (Mercenaries - जे केवळ पैसे कमवण्यासाठी काम करतात). त्यांचा विश्वास आहे की, दीर्घकाळात मिशनरीच जास्त यशस्वी होतात.
१३. वॉशिंग्टन पोस्ट खरेदी करणे (Buying the Washington Post)
वॉशिंग्टन पोस्ट खरेदी करण्याचा त्यांचा कोणताही विचार नव्हता, पण त्यांचे मित्र डॉन ग्रॅहम यांनी त्यांना यासाठी तयार केले. त्यांनी हा निर्णय कोणत्याही आर्थिक विश्लेषणावर आधारित न घेता, अंतर्ज्ञानाने घेतला. त्यांना वाटले की, वॉशिंग्टन पोस्ट ही एक 'महत्त्वाची संस्था' आहे आणि लोकशाहीत तिची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची आहे. इंटरनेटमुळे वृत्तपत्रांसमोर मोठे आव्हान उभे राहिले होते, पण त्याच इंटरनेटने 'विनामूल्य जागतिक वितरणाची' (Free Global Distribution) एक मोठी संधीही दिली होती. याच संधीचा उपयोग करून त्यांनी पोस्टला एका राष्ट्रीय आणि जागतिक प्रकाशनात रूपांतरित केले आणि आज ते फायद्यात आहे.
१४. विश्वास (Trust)
विश्वास मिळवण्यासाठी, 'कठीण गोष्टी वारंवार चांगल्या प्रकारे कराव्या लागतात'. यात प्रामाणिकपणा, क्षमता आणि दिलेला शब्द पाळणे या सर्वांचा समावेश असतो. बेझोस म्हणतात की, मोठ्या तंत्रज्ञान कंपन्यांनी संरक्षण विभागासोबत (Department of Defense) काम करण्यास नकार दिल्यास देशासाठी ते धोकादायक ठरू शकते. त्यांच्या मते, वरिष्ठ नेतृत्वाने कठीण निर्णय घेऊन कर्मचाऱ्यांना स्पष्टपणे सांगावे की, "आपण संरक्षण विभागाला पाठिंबा देणार आहोत. हा देश महत्त्वाचा आहे".
१५. कार्य-जीवन सुसंवाद (Work-Life Harmony)
बेझोस 'कार्य-जीवन संतुलन' (Work-Life Balance) या वाक्प्रचाराऐवजी 'कार्य-जीवन सुसंवाद' (Work-Life Harmony) हा शब्द वापरतात. त्यांच्या मते, हे दोन्ही घटक एकमेकांना ऊर्जा देतात. कामातील आनंद तुम्हाला घरी एक चांगली व्यक्ती बनवतो आणि घरातील आनंद तुम्हाला कामावर एक चांगला कर्मचारी बनवतो. हे एक संतुलन नसून, एक 'चक्र' (Flywheel) आहे.
१६. प्रतिभा भरती: तुम्हाला भाडोत्री सैनिक हवे की मिशनरी? (Recruiting Talent: Do You Want Mercenaries or Missionaries?)
बेझोस यांच्या मते, कंपनीत 'मिशनरी' असले पाहिजेत, 'भाडोत्री सैनिक' नाही. मिशनरी लोकांना कंपनीच्या ध्येयाची (Mission) काळजी असते, तर भाडोत्री सैनिक केवळ फायद्यासाठी काम करतात. कर्मचाऱ्यांना आकर्षित करण्यासाठी आणि टिकवून ठेवण्यासाठी त्यांना एक अर्थपूर्ण ध्येय देणे आवश्यक आहे.
१७. निर्णय (Decisions)
निर्णय घेण्याची प्रक्रिया वेगवान करण्यासाठी बेझोस दोन तत्त्वे सांगतात. पहिले, 'वन-वे डोअर' (अपरिवर्तनीय) आणि 'टू-वे डोअर' (परिवर्तनीय) निर्णयांमध्ये फरक करणे. दुसरे, 'असहमत व्हा आणि वचनबद्ध रहा' (Disagree and commit) या तत्त्वाचा वापर करणे. यामुळे वादविवादात वेळ वाया न घालवता, वेगाने पुढे जाता येते. ते म्हणतात की, ते स्वतः अनेकदा आपल्या टीमसोबत असहमत असूनही त्यांच्या निर्णयाला पाठिंबा देतात आणि वचनबद्ध राहतात.
१८. स्पर्धा (Competition)
व्यवसायात, अनेक स्पर्धक एकाच वेळी यशस्वी होऊ शकतात. स्पर्धेत पुढे राहण्यासाठी, 'मजबूत' (Robust) आणि 'चपळ' (Nimble) असणे आवश्यक आहे. चपळतेसाठी निर्णय घेण्याचा वेग आणि प्रयोग करण्याची तयारी महत्त्वाची आहे. ते दोन प्रकारच्या अपयशांमध्ये फरक करतात: 'प्रायोगिक अपयश' (ज्याचे स्वागत केले पाहिजे) आणि 'कार्यवाहीतील अपयश' (जे टाळले पाहिजे).
१९. सरकारी छाननी आणि मोठ्या कंपन्या (Government Scrutiny and Big Companies)
बेझोस यांच्या मते, सर्व मोठ्या संस्थांची (सरकार, कंपन्या, ना-नफा संस्था) छाननी झालीच पाहिजे आणि हे निरोगी लोकशाहीसाठी आवश्यक आहे. ते हेही सांगतात की, मोठ्या कंपन्यांना बदनाम करू नये, कारण काही गोष्टी (जसे की बोइंग ७८७ विमान बनवणे) केवळ मोठ्या कंपन्याच करू शकतात.
२०. हवामान प्रतिज्ञा (The Climate Pledge)
सप्टेंबर २०१९ मध्ये, अमेझॉनने 'द क्लायमेट प्लेज'ची सह-स्थापना केली, ज्याचा उद्देश पॅरिस कराराची उद्दिष्ट्ये दहा वर्षे आधीच गाठणे आणि २०४० पर्यंत नेट-झिरो कार्बन उत्सर्जन साध्य करणे आहे. अमेझॉनसारखी मोठी आणि गुंतागुंतीची कंपनी हे करू शकत असेल, तर कोणीही करू शकते, हा संदेश त्यांना द्यायचा आहे. यासाठी त्यांनी १००,००० इलेक्ट्रिक डिलिव्हरी व्हॅनची ऑर्डर दिली आहे आणि २०३० पर्यंत १००% नवीकरणीय ऊर्जा वापरण्याचे उद्दिष्ट ठेवले आहे.
२१. बेझोस डे वन फंड (The Bezos Day One Fund)
हा बेझोस यांचा २ अब्ज डॉलर्सचा परोपकारी उपक्रम आहे, जो दोन क्षेत्रांवर लक्ष केंद्रित करतो: बेघर कुटुंबांना मदत करणाऱ्या ना-नफा संस्थांना निधी देणे आणि कमी उत्पन्न असलेल्या समाजांमध्ये उच्च-गुणवत्तेच्या, विनामूल्य प्री-स्कूलचे नेटवर्क तयार करणे. या शाळांचा 'ग्राहक' मुले असतील आणि त्यांच्यावरच पूर्णपणे लक्ष केंद्रित केले जाईल.
२२. अवकाशात जाण्याचा उद्देश (The Purpose of Going into Space)
बेझोस यांच्यासाठी त्यांची अंतराळ कंपनी, ब्लू ओरिजिन, हे सर्वात महत्त्वाचे काम आहे. त्यांचा उद्देश पृथ्वीचे संरक्षण करणे हा आहे. त्यांच्या मते, पृथ्वीवरील ऊर्जेचा वापर असाच वाढत राहिला, तर मानवी प्रगती थांबेल. त्यामुळे, अवजड उद्योग अवकाशात हलवून आणि तेथील संसाधने (उदा. चंद्रावरील पाणी) वापरून पृथ्वीला वाचवले पाहिजे. यासाठी, अवकाशात जाण्याचा खर्च प्रचंड कमी करणे आवश्यक आहे आणि त्यासाठी पुनर्वापर करण्यायोग्य (Reusable) रॉकेट्स विकसित करणे महत्त्वाचे आहे.
२३. अमेरिकेसाठी अजूनही पहिला दिवस आहे (It’s Still Day One for America)
हा विभाग म्हणजे अमेरिकन प्रतिनिधीगृहापुढे त्यांनी दिलेल्या साक्षीचा मजकूर आहे. यात ते आपल्या पालकांचा संघर्ष, अमेझॉनची स्थापना, कंपनीची 'डे वन' मानसिकता आणि अमेरिकेने दिलेल्या संधींबद्दल बोलतात. ते सांगतात की, अमेरिकेसारख्या देशातच अमेझॉनसारखी कंपनी जन्माला येऊ शकली, कारण येथे उद्योजकतेला आणि धोका पत्करण्याच्या वृत्तीला प्रोत्साहन दिले जाते. सध्याच्या आव्हानांना तोंड देत असतानाही, ते अमेरिकेच्या भविष्याबद्दल खूप आशावादी आहेत आणि म्हणतात, "या देशासाठी अजूनही पहिला दिवस आहे".
निष्कर्ष
"इन्व्हेंट अँड वँडर" हे पुस्तक जेफ बेझोस यांच्या व्यावसायिक आणि वैयक्तिक तत्त्वज्ञानाचा एक उत्कृष्ट संग्रह आहे. यातून काही प्रमुख सूत्रे सातत्याने समोर येतात:
- दीर्घकालीन दृष्टिकोन: अल्पकालीन नफ्यापेक्षा दीर्घकालीन मूल्यावर लक्ष केंद्रित करणे.
- ग्राहक ध्यास: ग्राहकांच्या गरजा समजून घेणे आणि त्यांच्यासाठी नवनवीन शोध लावणे.
- सतत शोध आणि प्रयोग: अपयशाला न घाबरता धाडसी प्रयोग करत राहणे, कारण एक मोठा विजय अनेक अपयशांची भरपाई करतो.
- डे १ मानसिकता: नेहमीच एका नव्या कंपनीच्या उत्साहाने आणि जिद्दीने काम करणे आणि 'डे २' म्हणजेच स्थिरता आणि ऱ्हासाला दूर ठेवणे.
हे पुस्तक केवळ उद्योजकांसाठीच नव्हे, तर कोणत्याही क्षेत्रात काम करणाऱ्या व्यक्तीसाठी प्रेरणादायी आहे. ते शिकवते की, मोठी स्वप्ने पाहणे, धाडसी निर्णय घेणे आणि आपल्या कामाप्रती प्रामाणिक राहणे हे यशाचे खरे रहस्य आहे.
धन्यवाद.
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा